جنگل‌های بلوط؛ تاریخِ زنده‌ای که هر روز می‌سوزد

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» کهگیلویه و بویراحمد، استانی با چشم‌اندازهای طبیعی منحصربه‌فرد، سالانه میزبان خیل گردشگرانی است که برای دیدن طبیعت بکر جنوب ایران به آنجا سفر می‌کنند. طبیعت این استان با پوشش گیاهی متنوع و سرشار، همواره مایه فخر و امید برای مردم محلی بوده است. درخت بلوط، نماد فرهنگی و طبیعی این سرزمین، از دیرباز نه‌فقط درختی، بلکه همراهی برای زندگی روزمره مردم بوده است؛ از سایه بر سر گرفته تا میوه بر سفره و هیزم در تنور خانه‌ها.

اما امروز، این درختان کهنسال، در خاموشی‌ای مرگ‌بار می‌سوزند. آتش‌سوزی‌های گسترده، طرح‌های عمرانی بدون مطالعه، چرای بی‌رویه دام، قطع درختان برای هیزم، بیماری‌های گیاهی و مهم‌تر از همه، عوامل انسانی مستقیم و غیرمستقیم، سال‌هاست که درختان بلوط را در کام مرگ می‌برند. آتش، هرسال بازمی‌گردد و در نبود امکانات و مدیریت مؤثر، تنها چیزی که از بلوط‌های هزارساله باقی می‌ماند، خاکستر است.

مدیریت بحران یا بحران در مدیریت؟

سال‌هاست که به هنگام بروز حریق، مسئولان از کمبود امکانات، نیرو و تجهیزات گلایه دارند؛ اما آیا این تکرار تلخ توجیهی برای ادامه فاجعه است؟ مجید نظری، مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، از کمبود شدید نیروی انسانی و خودروهای فرسوده سخن می‌گوید و نیاز به ۲۰۰ نیروی قرقبان را یادآور می‌شود. این در حالی است که تنها ۸ خودرو در یگان حفاظت فعال هستند و بیش از ۲۳ دستگاه دیگر مستهلک‌اند.

علاوه بر این، نبود بالگرد و کندی در رسیدن به مناطق صعب‌العبور باعث شده تا نیروهای امدادی اغلب دیر برسند و آتش فرصت کافی برای گسترش بیابد. نظری اعلام کرده بازسازی جنگل‌های سوخته بیش از ۶۰ میلیارد تومان هزینه برداشته، اما هنوز رقم دقیق خسارت‌ها مشخص نیست؛ رقمی که سال‌به‌سال در حال افزایش است.

مناطق حفاظت‌شده در آستانه نابودی

بیش از ۳۲۱ هزار هکتار از اراضی کهگیلویه و بویراحمد در اختیار سازمان محیط زیست قرار دارد؛ مناطقی که اغلب به دلیل صعب‌العبور بودن، امدادرسانی در آن‌ها بسیار دشوار است. عبدال دیانتی‌نسب، مدیرکل محیط زیست استان، با اشاره به مناطق حساسی چون پارک ملی دنا، خائیز، دیل و خامی، از ایجاد آتش‌بر، احداث پد بالگردی و تهیه تجهیزات برای دهیاری‌ها خبر داده است.

بااین‌حال، کمبود تجهیزات تخصصی همچون دمنده، کوله‌پشتی و کفش‌های مناسب همچنان یکی از موانع جدی در اطفای حریق است. دیانتی‌نسب خواهان حمایت بیشتر دولت و همراهی سایر نهادهای استانی با محیط زیست و منابع طبیعی شده است.

عامل انسانی؛ متهم ردیف اول

طبق گزارش‌های رسمی، بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی در کهگیلویه و بویراحمد منشأ انسانی دارند؛ چه سهوی و چه عمدی. علیرضا نیکروز، مدیرکل مدیریت بحران استان، اعلام کرده ۵۰ درصد این موارد ناشی از سوزاندن بقایای کشاورزی توسط کشاورزان است که به دلیل عدم آموزش و نظارت، به مراتع و جنگل‌ها سرایت می‌کند.

نیکروز تأکید کرده استفاده از ظرفیت‌های مردمی و آموزش میدانی عملیاتی برای کشاورزان، چوپانان و ساکنان بومی، ازجمله راهکارهای اصلی مقابله با این بحران است. وی اضافه کرده در صورت عدم امکان استفاده از بالگرد اورژانس، نیروهای هلال‌احمر اعزام خواهند شد، اما همچنان هماهنگی و سرعت عمل پایین است.

قوانین هست، اما اجرا نمی‌شود

یدالله رحمانی استاندار کهگیلویه و بویراحمد نیز با اذعان به حادثه‌خیز بودن استان، خواستار تدوین برنامه جامع مقابله با بحران شد. او بر لزوم آموزش، توجیه و اطلاع‌رسانی گسترده برای کاهش خطاهای انسانی تأکید کرد. همچنین خواستار همکاری جدی رسانه‌ها، دهیاری‌ها و نهادهای نظامی در مهار بحران شد.

رحمانی با اشاره به ماده ۴۷ قانون حفاظت از جنگل‌ها، یادآور شد که در زمان بحران همه دستگاه‌ها موظف به همکاری فوری با منابع طبیعی هستند. او از دادستانی خواست تا با عوامل آتش‌سوزی‌های عمدی بدون هیچ اغماضی برخورد شود.

زاگرس در انتظار تدبیر

جنگل‌های زاگرس، این سرمایه عظیم ملی، نه‌تنها زیستگاه حیات‌وحش متنوع، بلکه منبع آب، خاک و اکوسیستم پایدار برای میلیون‌ها ایرانی است. ابراهیم جانی‌نسب، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی، با اشاره به سخت‌گذر بودن مناطق، خواستار تجهیز جنگلبانان به ابزارهای نوین، نصب سنسورهای دود و دوربین‌های پایش تصویری شده است.

وی همچنین به‌ضرورت پیش‌بینی بودجه برای پرداخت حق‌الزحمه به جوامع محلی جهت مشارکت در مهار آتش‌سوزی‌ها اشاره کرد؛ موضوعی که می‌تواند به پوشش سریع‌تر و بهتر حوادث منجر شود.

بلوط‌ها و آتش؛ داستانی که تکرار می‌شود

هرساله، آتش، تکه‌ای دیگر از زاگرس را در خود می‌بلعد. به گفته محسن پاکباز، معاون محیط طبیعی محیط‌زیست، اقداماتی مانند ایجاد آتش‌بر، علف‌تراشی حاشیه جاده‌ها و آموزش‌های گسترده صورت گرفته اما هنوز پاسخگوی وسعت آتش‌سوزی‌ها نیستند.

پاکباز بر نقش تشکل‌های مردمی در مهار آتش‌ها تأکید کرده و از تشکیل تیم‌های واکنش سریع، پدهای بالگرد و تجهیز روستاها برای مقابله خبر داده، اما می‌گوید این اقدامات برای مقابله با آتش‌هایی به وسعت ده‌ها هزار هکتار کافی نیست.

رویکرد محیط‌زیست برای مهار آتش

با توجه به اقلیم گرم و پوشش متراکم گیاهی، استان کهگیلویه و بویراحمد در سال جاری نیز همچنان با خطر وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها، مراتع و زیستگاه‌های طبیعی روبه‌روست؛ اما به گفته مدیرکل محیط‌زیست استان، آمار آتش‌سوزی‌ها نسبت به سال گذشته روندی کاهشی داشته است.

پوشش گیاهی خشک؛ زمینه‌ساز آتش‌سوزی

عبدال دیانتی‌نسب، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد، در گفت‌وگو با «صبح زاگرس» با اشاره به‌احتمال بالای بروز آتش‌سوزی در سال جاری، گفت: به علت گستردگی جنگل‌ها و مراتع، دمای بالای هوا و پوشش گیاهی خشک و متراکم، پیش‌بینی می‌شد امسال شاهد آتش‌سوزی‌های بیشتری باشیم؛ بااین‌حال، خوشبختانه میزان حریق‌ها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.

اقدامات پیشگیرانه برای مهار آتش‌سوزی

دیانتی‌نسب بابیان اینکه اقدامات پیشگیرانه از سال گذشته در دستور کار قرارگرفته، خاطرنشان کرد: در جهت کنترل و مهار آتش در عرصه‌های طبیعی استان، اقداماتی ازجمله احداث آتش‌بُر، آموزش‌های همگانی به جوامع محلی، ساماندهی تشکل‌های مردمی و تجهیز امکانات اطفای حریق اجرایی شده است.

وی افزود: این برنامه‌ریزی‌ها به کاهش خسارات ناشی از آتش‌سوزی کمک شایانی کرده و موجب شده در بسیاری از موارد، پیش از گسترش آتش، نیروها وارد عمل شوند.

تیم‌های واکنش سریع در مناطق بحرانی

مدیرکل محیط‌زیست استان با تأکید بر ضرورت آمادگی مستمر، به تشکیل تیم‌های واکنش سریع اشاره کرد و گفت: در راستای آمادگی و سرعت عمل در اطفای حریق، تاکنون پنج تیم واکنش سریع در شهرستان‌های مختلف تشکیل‌شده است. همچنین تجهیزات موردنیاز مانند دمنده آتش‌نشانی، کفش، کیف و کوله‌پشتی به دهیاری‌های حاشیه مناطق بحرانی واگذارشده است.

مشکل نبود بالگرد؛ تهدید برای پارک ملی دنا

دیانتی‌نسب در بخش دیگری از سخنانش به مشکلات مربوط به اطفای حریق در مناطق سخت‌گذر اشاره و هشدار داد: بیش از ۳۲۱ هکتار از مناطق حفاظت‌شده و پارک ملی دنا دارای شرایط صعب‌العبور هستند. نبود بالگرد ویژه اطفای حریق، مقابله با آتش در این مناطق را دشوار کرده است و در صورت وقوع آتش‌سوزی گسترده، پوشش گیاهی، حیات‌وحش و زیستگاه‌های طبیعی در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

خطر برای تنوع زیستی در نبود امکانات هوایی

وی بابیان اینکه آتش‌سوزی در این مناطق می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به تنوع زیستی وارد کند، گفت: لزوم استقرار پد بالگرد در مناطق بحرانی و تأمین بالگرد برای استان، یک ضرورت فوری است که باید از سوی نهادهای بالادستی پیگیری و تأمین شود.

۹۵ درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی منشأ انسانی دارد

درحالی‌که هرسال زاگرس در فصل گرما طعمه آتش می‌شود، مهرداد اکبریان، معاون دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی کشور، از ابعاد نگران‌کننده این بحران پرده برداشت؛ از سهم بالای خطای انسانی در شعله‌ور شدن جنگل‌ها گرفته تا زوال گونه‌های بومی، کمبود نیرو و تجهیزات، ضعف مدیریت بحران و نبود ناوگان هوایی اطفای حریق. او با تأکید بر نقش آموزش، فناوری و پیشگیری می‌گوید: پیشگیری فقط شعار نیست؛ نیازمند اقدام میدانی است.

مهرداد اکبریان در گفتگو با «صبح زاگرس»، با اشاره به اینکه ۹۵ درصد از آتش‌سوزی‌های جنگلی در کشور ناشی از عوامل انسانی است، اظهار کرد: این عوامل انسانی به دو دسته‌ عمدی و غیرعمدی تقسیم می‌شوند.

وی سهم عوامل عمدی را بین ۱۰ تا ۱۵ درصد دانست و توضیح داد: این نوع از آتش‌سوزی‌ها شامل مواردی چون اختلافات قومی و عشیره‌ای، اقدامات سودجویانه جهت تصرف اراضی ملی و حتی آتش‌زدن جنگل‌ها توسط برخی دامداران به‌منظور از بین بردن درختان و افزایش رویش علوفه است.

به گفته وی، عوامل غیرعمدی که بین ۸۵ تا ۹۰ درصد از موارد را تشکیل می‌دهند، شامل بی‌احتیاطی کشاورزان در آتش زدن پسماندهای کشاورزی، سهل‌انگاری گردشگران و شکارچیان، پرتاب ته سیگار یا کبریت در حاشیه جاده‌ها، مانورهای نظامی و عملیات عمرانی با استفاده از مواد آتش‌زا می‌شود.

تبعات مخرب آتش‌سوزی جنگل‌ها

اکبریان با اشاره به پیامدهای آتش‌سوزی در منابع طبیعی افزود: این حوادث علاوه بر تخریب پوشش گیاهی، موجب زوال گونه‌های درختی مانند بلوط زاگرس، نابودی زادآوری طبیعی جنگل‌ها، بروز سیلاب، رانش زمین، فرسایش شدید خاک، کاهش حاصلخیزی خاک، نابودی حیات‌وحش و حتی کاهش توان جنگل‌ها در جذب و ذخیره آب می‌شود. وی هشدار داد که اثرات این بحران محدود به سوختن چند درخت نیست؛ بلکه تبعات آن کل چرخه محیط‌زیستی و زیست‌محیطی را هدف گرفته است.

چالش‌های بزرگ در مهار آتش در زاگرس

اکبریان در ادامه به چالش‌ها و مشکلات ساختاری مدیریت حریق در زاگرس پرداخت و گفت: گستردگی وسعت عرصه‌های طبیعی، صعب‌العبور بودن مناطق، کمبود امکانات دسترسی سریع و عدم امکان استفاده از تجهیزات هوایی به دلیل محدودیت‌های اعتباری و تجهیزاتی، از مهم‌ترین مشکلات ما در مهار آتش‌سوزی‌ها هستند.

وی به تغییرات اقلیمی، افزایش خشک‌سالی و زوال درختان بلوط نیز اشاره کرد و گفت: این عوامل اقلیمی شرایط را برای گسترش آتش‌سوزی‌ها فراهم می‌کنند و مقابله با آن‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، بودجه مکفی و فناوری پیشرفته است.

نبود ناوگان هوایی، کمبود نیروی متخصص و اعتبارات ناچیز

معاون سازمان منابع طبیعی با انتقاد از نبود یک ناوگان هوایی تخصصی اطفای حریق در کشور ادامه داد: فقدان نیروی ماهر برای اطفاء حریق، کمبود پیمانکاران کارآزموده، کمبود اعتبارات، عدم هماهنگی در خدمات‌رسانی، ضعف در فرهنگ عمومی حفظ منابع طبیعی و کمبود تجهیزات تخصصی برای عملیات زمینی از دیگر مشکلات ساختاری ماست.

تأثیر شرایط اقلیمی بر گسترش حریق

اکبریان درباره عوامل مؤثر بر گسترش آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها گفت: خشک‌سالی، کاهش رطوبت خاک، شرایط اقلیمی متغیر و زوال بلوط‌ها ازجمله عواملی هستند که شدت و گستره آتش‌سوزی‌ها را افزایش داده‌اند. وی با ابراز نگرانی از وضعیت گونه‌های بومی زاگرس خاطرنشان کرد: برخی گونه‌های شاخص این منطقه در حال نابودی تدریجی هستند و باید نسبت به مدیریت آفات و حریق حساسیت بیشتری به خرج دهیم.

پیشگیری؛ از شعار تا اقدام میدانی

اکبریان تأکید کرد: پیشگیری صرفاً یک شعار نیست. اقدامات میدانی مؤثری باید در مناطق بحرانی اجرا شود. ازجمله این اقدامات می‌توان به ایجاد آتش‌بر، پاک‌سازی حاشیه جاده‌ها، تقسیم‌بندی پارسل‌های جنگلی و برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویجی در مناطق حادثه‌خیز اشاره کرد.

طراحی ابزارهای نوین برای مهار آتش

وی با اشاره به مشکلات در استفاده از تجهیزات سنگین در مناطق کوهستانی گفت: تجهیزات فعلی ما عمدتاً سنگین و متناسب با شرایط منطقه نیستند. به همین دلیل در حال طراحی ابزارهای نوینی مثل آتش‌کوب‌های چندمنظوره الهام گرفته از عصای کوهنوردی هستیم که می‌توانند عملیات مهار حریق را سریع‌تر و کارآمدتر کنند.

بنابراین آنچه در گفتگوی معاون سازمان منابع طبیعی آشکار می‌شود تصویر هولناکی از واقعیت مدیریت حریق در زاگرس است منابع طبیعی در آستانه نابودی، بحران مدیریتی، ضعف امکانات و زوال گونه‌های زیستی. اگر امروز برای نجات زاگرس تصمیمات فوری، ملی و علمی اتخاذ نشود آتش فردا فقط درختان را نمی‌سوزاند، بلکه امید به آینده زیست پذیر را نیز خاکستر خواهد کرد.

کهگیلویه و بویراحمد با داشتن ۸۷۴ هزار هکتار جنگل که ۷۰ درصد آن را بلوط تشکیل می‌دهد، سرمایه‌ای ملی است که هرسال بخشی از آن در آتش می‌سوزد. اگر چاره‌اندیشی نشود، اگر آموزش‌ها فقط در قالب شعار باقی بماند و اگر امکانات همچنان محدود باشد، دیگر چیزی از «سرزمین بلوط‌ها» باقی نخواهد ماند.

تشکل‌های مردمی، آموزش محلی، تجهیز یگان‌های امداد، تدوین نقشه بحران و پیگیری قضایی عوامل تخریب، تنها بخشی از راهکارهایی است که اگر امروز به کار گرفته نشود، فردا دیگر چیزی برای نجات باقی نخواهد ماند.

زاگرس تنهاست

اگر امروز نسبت به آتش‌سوزی‌های مکرر، برخوردی جدی و ساختاری صورت نگیرد، فردا چیزی جز خاکستر از جنگل‌های بلوط باقی نخواهد ماند. ضعف در مدیریت بحران، کمبود امکانات، نبود آگاهی در میان برخی بهره‌برداران و کشاورزان و غفلت رسانه‌ای از این بحران ملی، همه و همه دست‌به‌دست هم داده تا زاگرس، این ریه سبز کشور، روزبه‌روز نحیف‌تر شود. این گزارش زنگ خطری است برای تصمیم‌گیران، قانون‌گذاران، رسانه‌ها و تمام کسانی که هنوز باور دارند جنگل‌های ایران، سرمایه‌ای تکرارناپذیرند.

انتهای خبر/