تراژدی مرگ بلوط‌های کهن کهگیلویه و بویراحمد

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس»؛ کهگیلویه و بویراحمد به‌عنوان یکی از استان‌های هدف گردشگری در منطقه جنوب کشور سالانه شاهد حضور گردشگران و مسافران زیادی است  که یکی از ویژگی‌های بارز این استان طبیعت بکر و دلنواز بوده که با انواع پوشش گیاهی آراسته‌شده است.

اگرچه بیشترین درختان این پوشش گیاهی را بلوط تشکیل داده که بخشی از بار تاریخی و فرهنگی این دیار را در خود جای‌داده و گویی درخت بلوط با فرهنگ این مردم عجین شده است؛ درختان بلوط در کهگیلویه و بویراحمد از دیرباز نه به‌عنوان یک درخت بلکه عضوی از زندگی مردم این سرزمین بوده تا جایی که سایه این درخت سقف خانه آن‌ها، ثمرش قوت لایموت و برگ و شاخه و هیزمش نیز مایحتاج زندگی این مردمان بوده است.

بلوط، نماد فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد

با این‌ حال نیز درخت بلوط که به‌عنوان نماد فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد شناخته می‌شود، شاهد بی‌مهری‌های زیادی بوده تا جایی که آتش‌سوزی‌ها، احداث جاده‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها، عامل انسانی، تهیه هیزم، طرح‌های عمرانی و بیمارهای درختان بلوط در سال‌های گذشته ضربات جبران‌ناپذیری به این درخت و طبیعت این سرزمین وارد کرده است.

اما با همه این بی‌مهری‌ها هنوز هم می‌توان سایه‌سار درختان سر به فلک کشیده بلوط را در جای‌جای کهگیلویه و بویراحمد مشاهده کرد که به‌رغم رنگ‌ زردی که بر چهره دارند ولی ایستاده‌اند و هنوز هم یادآور خاطرات خوب و شیرین برای مردمان این دیار هستند؛ در خطه زاگرس از گذشته‌های بسیار دور درخت بلوط نیازهای اساسی عشایر و روستاهای این مناطق را برآورده می‌ساخته است و در زمینهٔ خوراک دام و انسان این گیاه دارای اهمیت فراوان بوده است، دانه‌های گیاه بلوط غذای خوبی برای تغذیه دام‌ها در زمستان به شمار می‌روند و این گیاه دارای پروتئینی نزدیک به جو و ذرت بوده که از نظر غذایی دارای اهمیت فراوان است.

امروز باید بر درختان کهن‌سال و راست‌قامت بلوطی که در مناطق مختلف کهگیلویه و بویراحمد «ایستاده می‌میرند» نوحه سر داد و خاک عزا بر سر زد، دیگر از بلوط‌های سرزمین زاگرس چیزی باقی نمانده است. درختانی بی‌رمق که با «کُندبادی» هم از پای درمی‌آیند؛ بدنی سوخته و تفتیده، محل درآمد انسان‌های بی‌مسئولیتی است که با سوختن شیره جان این درختان منقل‌های بی‌شماری را روشن و داغ می‌کنند.

بلوط؛ میراث کهن منطقه زاگرس

امروز طبیعت و منابع ملی کهگیلویه و بویراحمد به بهانه‌های مختلف تخریب و به تاراج می‌روند، درحالی‌که بلوط میراث کهن منطقه زاگرس است و اگر کاشان را به اسم گلاب آن می‌شناسند بلوط معرف حوزه زاگرس‌نشین و برگ بلوط نماد استان کهگیلویه و بویراحمد است چرا که این استان با داشتن ۲۰ درصد از جنگل‌های حوزه زاگرس همواره محل جنگ و ستیز طبیعت‌دوستان و زمین‌خواران بوده است و حدود ۸۰ درصد پوشش جنگلی استان زیر پوشش بلوط و ۲۰ درصد باقی‌مانده شامل درختچه‌های بنه، ارس، زالزالک، زبان‌گنجشک، کیکم و بادام وحشی است.

هر ساله تعداد زیادی از درختان بلوط به علت آتش‌سوزی‌ها، بیماری زغالی یا بروز سایر بیماری‌ها، قطع بی‌رویه درختان به دلایل مختلف ساخت‌وساز، احداث جاده ارتباطی، تعریض زمین‌های کشاورزی، خانه‌سازی، ایجاد سنگ‌شکن‌های کوهی، تهیه زغال توسط اهالی روستایی و بومی، روشن کردن آتش توسط گردشگران در طبیعت، کوه‌خواری و زمین‌خواری از بین می‌رود.

یکی از سوغاتی‌های گردشگران در دل طبیعت این استان متأسفانه روشن کردن آتش در طبیعت و رها کردن آن و سوختن جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد در جهل و نادانی برخی از این افراد است اما بر اساس شواهد و دلایل برخی از آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های استان عمدی است در حالی‌ که به گفته کارشناسان رشد و تکامل یک نیمچه بلوط ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال طول می‌کشد گاهی یک فرد به علت عدم آگاهی درختان بسیاری را فقط برای روشن کردن آتش کوچکی و تأمین غذای روزانه احشام خود نابود می‌کند و بی‌خبر از این که سال‌ها باید بگذرد تا شاید دوباره این درخت رویشی داشته باشد.

بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که آتش‌سوزی‌ها، خشک‌سالی، ریزگردها، تغییر اقلیم و دخالت‌های انسانی اثرات سویی بر جنگل‌های زاگرس از جمله استان کهگیلویه و بویراحمد گذاشته است و منجر به کاهش سطح و درصد تاج پوشش و زادآوری طبیعی شده است.

حمله سوسک‌های چوب‌خوار و انواع قارچ‌ها به بلوط

کارشناسان معنقدند در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی که در همه مناطق از جمله زاگرس اتفاق افتاده است، گیاهان از نظر فیزیولوژیک ضعیف شده‌اند؛ این موضوع در منطقه زاگرس به‌ ویژه زاگرس میانی و جنوبی بر فرایند متابولیسمی درخت‌زارهای بلوط اثر گذاشته است و مجموع این عوامل، شرایط را برای به وجود آمدن گونه‌های مهاجم مساعد می‌کند و هنگامی‌ که درخت ضعیف می‌شود گونه‌هایی مانند سوسک‌های چوب‌خوار و انواع قارچ‌ها به درخت بلوط حمله می‌کنند.

سوسک‌های چوب‌خوار، تنه درخت را سوراخ و از این طریق قارچ‌ها به زیر تنه درخت نفوذ پیدا می‌کنند، در مراحل اولیه نفوذ قارچ بیماری‌زا از درخت شیرابه‌های سفیدرنگ خارج شود که به‌ مرور زمان تغییر رنگ می‌دهد و سیاه می‌شود و شبیه زغال به نظر می‌رسد؛ بیماری «زغال بلوط» در نهایت درخت را از بین می‌برد؛ بنابراین عامل اولیه از بین رفتن درختان بلوط منطقه زاگرس تنش‌های ناشی از تغییر اقلیم است و عامل ثانویه نیز وجود گونه‌های مهاجمی است که این درختان را از بین برده است.

برای درمان بلوط‌هایی که به این بیماری دچار شده‌اند باید از روش‌های سازگار با محیط‌زیست مانند کنترل بیولوژیک و کاهش تنش‌هایی که سبب آسیب به گونه‌های درختی می‌شود، استفاده کرد. کاهش ریزگردها، مبارزه با قارچ‌ها و آفت‌ها در مراحل اولیه از شیوه‌های کنترل آفات است اما در حال حاضر حداقل کاری که می‌توان انجام داد کاهش تنش‌های محیطی بر اکوسیستم درخت‌زار زاگرس است.

با این تفاسیر کارشناسان منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه هر هکتار جنگل می‌تواند ۶۸ تن غبار را جذب کند، می‌گویند که جنگل‌ها به‌ویژه گونه ارزشمند بلوط از نظر حفظ آب، جلوگیری از فرسایش خاک و تأثیرات آب و هوایی دارای اهمیت هستند و همچنین تأکید می‌کنند که این کارکردها تلاش برای حفظ نشاط آنان را بیشتر کرده است.

گستره جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد در این خصوص گفت: از مساحت ۸۷۳ هزار هکتاری جنگل‌های استان ۶۰۰ هزار هکتار آن‌، گونه ارزشمند بلوط است که عملکرد هر درخت بلوط در سال بین ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم میوه بلوط است که برداشت آن بیشتر توسط ساکنان بومی و به روش‌های سنتی انجام می‌شود.

سعید جاوید بخت ادامه داد: سالیانه ۷۵ هزار تن بذر بلوط در جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد تولید می‌شود که بخش عمده‌ای از آن به مصرف خوراک انسان و دام می‌رسد، بذر بخشی از چرخه زندگی درختان جنگلی است به‌ طوری‌ که بذرها باید در جنگل‌ها بمانند تا مجدداً رویش کنند درحالی‌که مصرف بذرهای بلوط چرخه زادآوری در جنگل‌های استان را تهدید می‌کند.

وی تصریح کرد: البته دولت در چند دهه اخیر تاکنون برای کمک به حفظ رویشگاه‌های جنگلی استان اقدام به کاشت درختان جنگلی از جمله بلوط کرده اما با این‌ وجود حفظ جنگل‌های استان نیازمند ادامه چرخه زادآوری است.

این در حالی است که کارشناس جنگلداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد هم در این خصوص اعلام کرد: پیشگیری از استفاده از بذرهای بلوط با موانع قانونی همراه است به‌طوری‌که منابع طبیعی ابزار قانون محکمی برای عملیاتی کردن مقابله با برداشت کنندگان آن ندارد.

جواد رحیمیان تأکید کرد: اجرای برخی طرح‌های عمرانی در دل جنگل‌های بلوط از دیگر تهدیدهای مهم این ثروت‌های خدادادی است که به‌عنوان نمونه برای ساخت جاده چرام-طسوج ۶۰۰ اصله درخت بلوط این منطقه قطع‌شده و روند تخریب جنگل‌های بلوط استان برای طرح‌های عمرانی نگران‌کننده است.

وی با یادآوری اینکه جنگل‌های بلوط به لحاظ حفاظت از منابع آب‌وخاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی و ظرفیت‌های اکو توریستی دارای اهمیت منحصربه‌فردی هستند تأکید کرد که حفاظت از درختان بلوط در برابر بیماری‌ها و آفات امری ضروری است.

رحیمیان در ادامه نیز با اشاره به اهمیت جنگل‌های بلوط در پایداری خاک، پیشگیری از خسارت‌ سیلاب‌های ویرانگر و زیبایی طبیعت استان خواستار افزایش اعتبارات احیای جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد شد.

طرح ملی یک میلیارد درخت در کهگیلویه و بویراحمد

رحیمیان در ادامه اضافه کرد: هرچند برنامه‌های مختلفی ازجمله کاشت ۱۵ میلیون درخت جنگلی در قالب طرح ملی یک میلیارد درخت در کهگیلویه و بویراحمد در حال اجراست اما به علت اینکه سرعت احیای جنگل‌های بلوط استان در مقایسه با سرعت زوال آن کند است تلاش بیشتر برای احیای گونه بلوط در استان به‌ویژه تخصیص اعتبارهای ویژه ضروری به نظر می‌رسد.

وی با اشاره به اینکه بر اساس قوانین جهانی رها کردن دام در جنگل‌ها ممنوع است تأکید کرد که پیشگیری از رهاسازی دام‌ها در جنگل‌ها که پیامد آن مصرف میوه بلوط است مسئله مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد. برای تحقق پیشگیری از ورود دام به جنگل‌ها می‌توان از ابزارهای قانونی یا آگاهی بخشی درباره کارکردهای جنگل‌ها بهره گرفت.

بر این اساس استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار منطقه حفاظت‌شده و موقعیت اکولوژیکی و توپوگرافی خاص خود دارای پوشش گیاهی، جانوری و منابع حیاتی متنوعی است به‌گونه‌ای که افزون بر ۲۰ درصد پوشش جنگلی زاگرس و حدود ۴۰ درصد گونه‌های دارویی کشور را در خود جای‌داده است. کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد که بیش از ۷۰ درصد آن بلوط است و مابقی آن را گونه‌های بادام، بنه یا پسته کوهی و گلابی وحشی و کیکم پوشش می‌دهد.

بلوط نه‌تنها در زندگی مادی و روزمره مردم کهگیلویه و بویراحمد نقش‌آفرین است، بلکه در زندگی معنوی آن‌ها نیز زنده است؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت بلوط با زندگی آنان گره‌ خورده و به نماد سرزمینشان تبدیل‌شده است.

بهره‌برداری از نعمت خدادادی جنگل نیز همچون سایر نعمت‌ها، حق همه انسان‌ها است اما استفاده معقول و منطقی، به‌گونه‌ای که حیات جنگل‌ها را به مخاطره نیفکند. جنگل‌های بلوط میراثی ارزشمند از اجداد ما هستند که بدون دخل و تصرف غیرمنطقی به نسل ما رسیده‌اند و امروز به‌عنوان امانتی در دست ما قرار دارند تا در آینده به فرزندانمان منتقل شوند مبادا که با استفاده‌های نامطلوب و بهره‌برداری بیش‌ از حد، در آینده‌ای نه‌چندان دور، فرزندانمان تنها نام جنگل‌های سرسبز بلوط را بشنوند و از لذت تماشا و آرمیدن در سایه‌سار این درختان زیبا محروم بمانند.

کهگیلویه و بویراحمد به‌عنوان استان چهارفصل در کشور و جهان شناخته‌شده و این استان نام خود را مدیون طبیعت بکر و مواهب خدادادی است، جنگل‌های بلوط بخشی از این طبیعت سحرانگیز را شامل می‌شود که سالانه تعداد زیادی از گردشگران در سایه این درختان می‌آرامیدند و اگر قطع درختان به هر بهانه و تخریب منابع ملی این‌گونه پیشروی کند شاید فردا دیگر درختی نباشد پس می‌طلبد نه‌تنها رسانه‌های خبری بلکه دوستداران طبیعت، سازمان‌های مردم‌نهاد و مسئولان ملی و محلی بیش‌ازپیش در راستای نهادینه کردن فرهنگ احترام به درخت و مراقبت از آن‌ها بکوشند تا بیش از این شاهد از بین رفتن منابع و سرمایه‌های ملی نباشیم.

انتهای خبر/