همه آنچه اژدهای رگ سفید را مهار کرد

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صبح زاگرس،عصر هفتمین روز از آبان ماه 96، چاه 147 میدان رگ سفید واقع در حوزه عملیات بهره‌برداری نفت و گاز گچساران تابع شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، در آخرین مرحله از عملیات حفاری به علت هرز رفت گل و صعود ناگهانی گاز، دچار فوران شد و کمتر از ۵ دقیقه دکل حفاری ۹۵ فتح را در کام آتش فروبرد، در این حادثه دو تن از نیروهای زبده صنعت حفاری تا پای جان برای کنترل فوران کوشیدند (محمد سلیمی و فرزاد ارزانی) و به علت احاطه آتش، جان بر سر صیانت از سرمایه‌های ملی نهاده و در خاطره‌ها ماندگار شدند.

 سقوط دکل ۹۵ فتح و آوار شدن آن بر دهانه چاه از یک‌سو و وجود دومین گنبد گازی بزرگ ایران در تحت الارض و واقع‌شدن چاه در حصار ناهمواری‌ها و ساختار سنگی منطقه رگ سفید از سوی دیگر، بیانگر حادثه‌ای با ابعاد پیچیده فنی و آمیخته با موانع طبیعی متعدد بود؛ همچنین علائم ظاهری این فوران ازجمله فشار فوق‌العاده گاز و نفت خروجی، شدت صوت، ارتفاع شعله و دمای بی‌سابقه، نشانه‌های ظاهری نامتعارف بودن فوران چاه رگ سفید ۱۴۷ به شمار می‌آمد که متخصصان را از مقایسه این چاه با چاه‌هایی که پیش‌ازاین مهارشده، بر حذر می‌داشت.

تلخ‌ترین حوادث صنعت نفت 

با این توصیف این ایام یادآور نبرد 58 روزه‌ای است که اگرچه یکی از تلخ‌ترین حوادث صنعت نفت به شمار می‌رود، اما فرصتی بود تا بار دیگر توانمندی، غیرت و همدلی مردانی از جنس پولاد را در بوته آزمایش قرار دهد و گویی چاه 147 بهانه‎ای شد برای یادآوری این حقیقت که استحصال یک قطره نفت، چه مرارت‎هایی به دنبال دارد و حفر یک حلقه چاه، چه‌حرف‌هایی برای گفتن دارد.

بدون ‎شک آنچه امروز از مهار فوران چاه 147 رگ‎ سفید در ذهن‌ها ماندگار شده است، مرهون اراده، تلاش، تخصص و ممارست مردان صنعت نفت و اندکی هم وامدار آنانی است که دوربین یا قلم بر دست، از این مرارت‎ها نوشتند و لحظات جاودانه‎ای را به ثبت رساندند اگرچه مهار گران فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید گچساران، رگ خواب میدانی را در دست گرفتند که به اذعان کارشناسان و متخصصان دیروز و امروز صنعت نفت، قابل‌مقایسه با حوادث مشابهی ازاین‌دست نبود و ازاین‌رو، پیکار نفس‎گیرتری را می‎طلبید.

با این تفاسیر در ظهر هفتمین روز آبان ماه 96، بلافاصله گروه‌های عملیاتی و پشتیبانی شرکت ملی حفاری و واحدهای پشتیبانی، امدادی و آتش‎نشانی نفت و گاز گچساران در منطقه حضور پیدا می‌کنند؛ همان روز، نماینده ویژه‎ای از سوی وزیر نفت به منطقه اعزام می‎شود، «محسن دلاویز» در نخستین گزارشی که از حادثه روایت می‎کند، یادآور می‎شود سخت گذر و تپه‎ای بودن منطقه، راه دشواری را پیش روی مهار گران قرار داده است و بااین‌همه هنوز عمق حادثه مشخص نیست.

۵۰ تا ۶۰ روز؛ برآورد اولیه

نماینده ویژه وزیر نفت در اظهارنظری درباره برآورد زمانی مهار آتش‎سوزی اعلام می‎کند: «با توجه به کوهستانی بودن منطقه و نبود جاده‌های مناسب برای حمل تانکرهای آب و دیگر تجهیزات، پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است مهار کامل این حادثه به ٥٠ تا ٦٠ روز زمان نیاز دارد».

حال روش‌های مختلفی برای مهار آتش انتخاب‌شده و انتخاب هر روش، فرآیند زمانی خاص خود را دارد و بررسی‎ها از وقوع حادثه‎ در ابعادی بزرگ حکایت دارد، اما این حوادث در صنعت نفت کشور بی‎سابقه نیست و با امکانات تعریف‌شده و کار تیمی مناسب، عملیات مهار حریق ممکن است و بیش از هر چیز، به همراهی و عزم و اراده نیاز است که در رگ سفید موج می‎زند و به گواه حاضران، در همین مدت کوتاه پس از وقوع حادثه، صحنه‎های به‎یادماندنی بی‎شماری از وحدت و همدلی متخصصان حاضر در قلب این میدان نقش بسته است. 

مراحل احداث جاده دسترسی به چاه ۱۴۷ رگ ‎سفید و محوطه‎سازی و تسطیح اطراف چاه آغازشده تا متخصصان عملیاتی بتوانند برای تخلیه دکل و متعلقات آن وارد عمل شوند، مقررشده هر دو روش مهار آتش از عمق (Bottom Kill) و مهار آتش از سطح (Top Kill) برای جلوگیری از فوت وقت مدنظر واقع شود.

آغاز ساخت استخر ذخیره آب

نهم آبان ماه و تنها ۲ روز پس از وقوع حادثه، رگ سفید شاهد حجم وسیعی از کار و تلاش و تکاپوست، با آماده‎سازی نسبی جاده‎های دسترسی به موقعیت چاه مشتعل ۱۴۷ رگ ‎سفید و امکان‌پذیر شدن تردد ماشین‎آلات سنگین، مراحل ساخت استخر ذخیره آب در مجاورت چاه آغازشده است؛ استخری که باهدف پشتیبانی از عملیات مهار فوران چاه در ابعاد ۸۰ در ۸۰  با عمق پنج‌متر ساخته می‎شود.

 صبح روز دهم آبان ماه، گروه عملیاتی به‌طور هماهنگ با پشتیبانی خودروهای آتش‎نشان و حمایت تانکرهای آب‎پاش به کانون آتش نزدیک می‎شوند و بخشی از تجهیزات را از محوطه چاه خارج و به محل پیش‌بینی‌شده برای دپو انتقال می‎دهند، کار تخلیه ایمن مخازن گازوئیل که ازجمله عوامل ایجاد خطر در محوطه چاه بود هم به پایان رسید.

وزیر نفت در رگ‎ سفید

روز یازدهم آبان ماه بیژن زنگنه وزیر وقت نفت در موقعیت چاه نفتی مشتعل ۱۴۷ میدان رگ ‎سفید حاضرشده است، مسئولان ذی‌ربط درباره اقدام‌های انجام‌شده ازجمله مراحل ساخت استخر ۲۰۰ هزار بشکه‎ای ذخیره آب، محل استقرار (لوکیشن) دستگاه‌های حفاری و تسطیح و احداث جاده‌های جدید دسترسی به موقعیت چاه و تلاش شبانه‎روزی مهار گران به وزیر توضیح می‎دهند.

زنگنه در جلسه‌ای به بررسی برنامه زمان‌بندی تدوین‌شده و راه‎های موردنظر برای کنترل چاه می‎پردازد و تأکید می‎کند: «هرچند که سرعت در مهار آتش‌سوزی مهم است، اما حفظ جان و سلامت کارکنان باید در اولویت باشد». وی این را هم اضافه می‎کند: «عملیات مهار آتش یک کار جمعی است که در آن قهرمانی فرد معنی ندارد؛ زیرا بدون انجام درست وظایف و مسئولیت‌ها از سوی یکایک عوامل و نیروها، کار به سرانجام نمی‌رسد»، شاید زنگنه پیش‎بینی کرده بود برخی رسانه‎ها برای قهرمان سازی در این رویداد، چه ها در سردارند.

سپهر سپهری، مدیرعامل وقت شرکت ملی حفاری در پانزدهم آبان ماه از اجرای پوشش «ژئوممبر» حوضچه ذخیره آب که به‌منظور تأمین آب لازم برای خنک‎سازی محوطه عملیات در نظر گرفته‌شده و احداث محل و استقرار پمپ‎های آب‎رسانی مربوطه خبر می‌دهد که ساخت لوکیشن چاه‎های امدادی A و C و ساخت دو محل اردوگاهی برای این چاه‎ها هم مراحل اجرایی را طبق برنامه پشت سر می‎گذارد.

به‌موازات اقدامات میدانی و خارج کردن تجهیزات و ضایعات از  محوطه چاه، ۲ دستگاه حفاری با توان مناسب همراه با متعلقات، تأمین مواد موردنیاز جهت ساخت سیال کشتن چاه و عملیات سیمان‌کاری، طراحی و ساخت استینگر هم پیگیری و مقدمات انتقال این تجهیزات به محل چاه فراهم‌شده است.

عملیات پاک‌سازی محوطه چاه

شانزدهم آبان ماه، پنجمین مرحله عملیات پاک‌سازی محوطه چاه ۱۴۷ رگ‎ سفید در عملیاتی که چهار ساعت به طول انجامید، اجرا و در جریان آن، سه مخزن مملو از گل حفاری و سه دستگاه پمپ مستقر در محدوده آتش خارج شدند.

محسن پاک‎نژاد، معاون وقت مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران که در موقعیت چاه حضور دارد، اعلام می‌کند که ایجاد لوکیشن و کمپ‌های آن‌ها رو به پایان است و در چند روز آینده برنامه استقرار دکل‌های شرکت ملی حفاری هم اجرایی می‎شود و در صورت طولانی شدن عملیات مهار از عمق، هرکدام از چاه‌های دوگانه یادشده که زودتر به عمق لازم برسد، عملیات کشتن چاه از عمق را به سامان می‎رساند.

 ششمین مرحله عملیات پاک‌سازی محوطه چاه ۱۴۷ رگ سفید، شامگاه ۱۷ آبان ماه اجرا می‎شود و در جریان آن، ۹ محموله دیگر از تجهیزات آسیب‎دیده در ضلع غربی چاه، از محدوده آتش جمع‎آوری و به بیرون از موقعیت منتقل و شرایط لازم برای ادامه عملیات با استفاده از اتی‎واگن (Athey Wagon) فراهم می‎شود، حالا ۱۰ روز از وقوع حادثه می‎گذرد و احداث خطوط لوله انتقال آب و استخر ذخیره آب، احداث موقعیت حفاری چاه‌های جدید، ایجاد زیرساخت‌های مخابراتی و ارتباطی و گسیل ماشین‌آلات و تجهیزات سنگین به منطقه، از برنامه تدوین‌شده، پیشی گرفته است.

۲۲ آبان ماه اعلام شد که سامانه انتقال و انباشت آب به محل چاه  شامل ۲ ایستگاه پمپاژ، ۵ خط لوله ۴، ۶ و ۸ اینچ، یک استخر ۱۳۰ هزار بشکه‎ای به‌علاوه پمپ‎های سه‎گانه جدال با آتش (فایر فایتینگ) و خطوط انتقال آب به اتاقک‎های مخصوص کارکنان آتش‌نشانی برای آب افشانی و ایجاد تونل آب    روی نیروها و ادوات مهار چاه آماده‌شده است.

برداشتن بقایای دکل 95

در روزهای آینده قرار است برای برداشتن بقایای دکل  95 ملی حفاری و پاک‌سازی کامل اطراف دهانه چاه با استفاده از چنگک متصل به دستگاه اتی‎واگن، به آتش حمله شود به این امید که با کنار زدن آهن‎آلات آوار شده روی دهانه چاه، شعله آتش حالت عمودی پیدا کند و تا حدی از دهانه چاه فاصله بگیرد.

به‌موازات، کار احداث لوکیشن‎ چاه‎های حفاری هم پیشرفت خوبی دارد، دراین‌ارتباط گروه‌های عملیاتی، فنی و تخصصی و پشتیبانی نسبت به اورهال و مقاوم‌سازی (عایق‌بندی) ۲ دستگاه آتی واگن و انواع استینگر اقدام کردند و خودروهای سنگین برای انتقال  تجهیزات و سایر ملزومات موردنیاز تدارک دیده‌شده است.

23 آبان ماه دلایل حادثه فوران و آتش‌سوزی چاه شماره ۱۴۷ میدان نفتی رگ سفید با حضور مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی بررسی می‎شود و در رگ ‎سفید عملیات با جدیت ادامه دارد؛ ۲۴ آبان ماه، با راه‎اندازی سامانه خنک‌کننده (کولینگ) و استفاده از ۲ دستگاه اتی‎واگن، ۲ محموله مخازن سیال از محوطه چاه ۱۴۷ رگ سفید خارج شد و عملیات پاک‌سازی بقایای دکل ۹۵ از محوطه چاه شتاب بیشتری گرفت.

از طرف دیگر، با پایان یافتن کار احداث لوکیشن C، دکل حفاری ۹۳ فتح به این موقعیت انتقال پیداکرده است که در این موقعیت یک حلقه چاه عمودی برای مهار چاه از عمق حفاری می‌شود که در صورت عدم توفیق در عملیات مهار از سطح به‌عنوان گزینه دوم برای مهار چاه از عمق عمل خواهد کرد، با استقرار کامل این دکل، عملیات حفاری باهدف رسیدن به عمق ۲۴۰۰ متری و کنترل فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید در صورت عدم توفیق در مهار از سطح، آغاز می‎شود.

دکل حفاری ۹۳ فتح روی لوکیشن C برپا و گام اصلی برای انجام عملیات تخصصی مهار فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید از عمق برداشته‌شده است که با نصب و برپایی این دکل و گردش مته حفاری، در عمل فاز اجرایی روش بستن چاه از عمق آغازشده و بر اساس برنامه‌ریزی مهندسی حفاری، در عمق حدود ۲ هزار و ۴۰۰ متری چاه در حال فوران مسدود می‌شود و تحت کنترل قرار می‌گیرد.

دستگاه حفاری ۹۴ فتح هم بر روی لوکیشن A، حفر چاه دوم را از زاویه دیگر برای کنترل فوران به‌زودی آغاز می‌کند که فشار بیش‌ازحد در سطح مخزن، دمای بالا، ذوب شدن تجهیزات و قطعات و درهم تنیدگی آن‌ها در دهانه چاه، پاک‌سازی کانون آتش را از ضایعات دکل حفاری با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده، اما مهار گران مصمم هستند تا این کار دشوار را به سرانجام برسانند و با نصب و اثپاد (Spud) دکل ۹۴ فتح، سوم آذرماه کار این دکل روی لوکیشن A آغاز می‎شود و این دستگاه، حفاری یک حلقه چاه جهت‎دار به متراژ حدود ۲۵۰۰ متر را بر عهده دارد.

آمادگی برای عملیات مهار از سطح

 با آواربرداری بقایای دکل ٩٥ فتح از دهانه چاه ١٤٧ رگ سفید و پاک‌سازی کامل محوطه چاه، مقدمات آغاز عملیات مهار فوران از سطح فراهم‌شده است که پاک‎نژاد در این خصوص نیز گفته بود: خوشبختانه امروز بعدازظهر (یکشنبه، پنجم آذرماه)، به لطف خداوند متعال و باهمت و پشتکار ستودنی همکارانمان مهم‌ترین گام در مسیر عملیات مهار فوران از سطح (Top Kill) چاه ۱۴۷ رگ سفید برداشته شد. وی ادامه داده که این گام مهم، آواربرداری انبوهی از تجهیزات پرحجم و سنگین به وزن حدود ۳۰۰ تن باقیمانده از دکل حفاری ۹۵ فتح از روی دهانه چاه، هدایت شعله‌های سرکش و همچنین مسیر سیال خروجی از چاه به‌صورت عمودی بود که پس از چند بار تلاش و باوجود دشواری‎های بسیار زیاد به سرانجام رسید.

مهار گران در شرایط سختی با آتش چاه ۱۴۷ رگ‎ سفید مقابله می‎کنند، فشار سر چاه حدود ۲۴۰۰ پی‎اس‎آی، دما در قسمت‎های تحتانی فوران در دهانه  چاه حدود ۹۰۰ درجه و گرادیان دما هشت درجه اعلام‌شده است که مهار گران در جریان عملیات مهار آتش در معرض دمایی در حدود ۶۰۰ درجه و صوت گوش‎خراشی بالغ‌بر ۱۸۰ دسی‎بل قرار می‎گیرند.

تمرکز بر روی عملیات مهار از عمق

 چند مرحله استینگر با ابعاد مختلف در عملیات مهار از سطح به کار گرفته‌شده و موفقیتی حاصل نشده است درحالی‌که فشار، دما و حجم بالای گاز فوران کرده در چاه ۱۴۷ در نوع خود یکی از  فوران‌‌های نادر در کشور را رقم‌زده است. شرایط خاص مخزن نفتی رگ سفید، حجم و فشار بالای سیال خروجی، هیچ‌گونه تشابهی با فوران‌های پیش‌ازاین نداشته و خارج کردن بیش از ۳۰۰ تن ضایعات دستگاه حفاری ۹۵ فتح از یکسو و آسیب جدی به تجهیزات سر چاهی ازجمله مجموعه شیرهای فوران گیر در دهانه چاه، روند عملیات از سطح را با کندی روبه‎رو کرده است.

به‌موازات، حفاری چاه‎های امدادی باقدرت ادامه دارد و ۲۴ آذرماه، حفاری نخستین حلقه چاه امدادی به‌وسیله دستگاه حفاری ۹۳ فتح به عمق ۲ هزار متری می‎رسد و مدیرعامل شرکت ملی حفاری پیش‎بینی می‎کند مته حفاری این چاه روی لوکشین C تا ۱۰ روز آینده به نقطه موردنظر برای ارتباط با چاه در حال فوران برخورد کند؛ پیش‎بینی‎ای که تقریباً درست هم از آب درآمد درحالی‌که متراژ حفاری روی لوکیشن A نیز به یک هزار و ۷۶۰ متر رسیده است، از هیچ تلاشی برای عملیات مهار از سطح فروگذار نشد و حالا تمرکز اصلی بر روی عملیات مهار از عمق است که اگر همه‌چیز خوب پیش برود، مهار فوران چاه در هفته نخست دی‌ماه محتمل است. 

مهار فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید

شامگاه پنجم دی‎ماه و پس از گذشت ۵۸ روز، فوران چاه ۱۴۷ مهار و فریاد «الله‎اکبر» در رگ ‎سفید طنین‎انداز می‎شود و رهاورد این حادثه تلخ، سند افتخاری است که برگرفته از دلاورمردی های جان‌برکفان شرکت‌های ملی حفاری و ملی مناطق نفت‌خیز جنوب است. احداث ۲۵۰ کیلومتر خط لوله انتقال آب و احداث استخر آب، احداث راه‎های دسترسی به موقعیت چاه، حفر ۲ چاه امدادی با مجموع متراژ حفاری حدود چهار هزار متر در مدت‌زمانی کوتاه در کنار هم‌جواری با گرمایی سوزان و صدایی گوش‏خراش، رکوردی تحسین‎برانگیز از نفتی‎ها بر جای گذاشت، مهار گران جان‎برکف شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و شرکت ملی حفاری ایران، مردان اصلی این کارزار بودند.

مهار گران پس از فائق شدن بر آتش و به کنترل درآوردن این چاه درحالی‌که اشک شوق بر چهره خسته از کار شبانه‌روزی اما مصمم خود داشتند، سجده شکر به‌جا آوردند، مهار فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید در حالی در دی‌ماه 96 به خط پایان رسید که برخلاف بسیاری از نامهربانی‌ها، پیچیده‌ترین عملیات فوران نفت و گاز در تاریخ کشورمان رقم خورده است؛ عملیاتی که تنها غیرت،‌همدلی و تخصص آن را رقم‌زده است.