به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس»؛ در شرایطی که نوسانات بازار ارز و به تبع بالارفتن سرسام‌آور قیمت‌ها به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان اقتصادی و آحاد مردم جامعه تبدیل شده، تحلیل ریشه‌های این ناپایداری و راهکارهای خروج از آن، نیازمند واکاوی دقیق و گفتگو با صاحب‌نظران حوزه اقتصاد است.

خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» در همین راستا، میزبان «دکتر محمدامین منوچهری»، اقتصاددان و یکی از کارشناسان مسائل اقتصادی استان کهگیلویه و بویراحمد شد تا از منظر کارشناسی به تبیین عوامل مؤثر بر نرخ ارز، تأثیر تحریم‌ها و انتظارات تورمی، و همچنین راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت برای رسیدن به ثبات در این بازار بپردازد.

خبرنگار صبح زاگرس: با توجه به شاخص‌های کلان اقتصادی و شرایط بین‌المللی، تحلیل شما از ریشه‌های اصلی نوسانات اخیر در بازار ارز و شرایط کنونی بازار چیست؟

محمدامین منوچهری: نوسانات بازار ارز را باید در ترکیبی از متغیرهای داخلی و خارجی جستجو کرد. از جنبه کلان، متغیرهای اقتصادی مانند نرخ بهره، تورم، بیکاری، تراز تجاری، بودجه دولت و حجم نقدینگی به طور مستقیم بر عرضه و تقاضای ارز اثر می‌گذارند. به طور ویژه، وقتی کسری بودجه دولت از طریق استقراض از بانک مرکزی تأمین می‌شود، پایه پولی گسترش یافته و با گذشت زمان، فشار تورمی و تقاضای سفته‌بازانه برای ارز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، متغیرهای غیراقتصادی مانند انتظارات تورمی، سفته‌بازی، کیفیت حکمرانی اقتصادی، فساد و البته تحریم‌های خارجی به عنوان عوامل تشدیدکننده عمل می‌کنند. در شرایط کنونی، «انتظارات تورمی» یکی از قوی‌ترین محرک‌های روانی است.

مردم با تجربه تورم مزمن و نوسانات دوره‌ای، به آینده با بدبینی می‌نگرند و برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به سمت دارایی‌های بی‌ثباتی مانند ارز هجوم می‌آورند. این رفتار، خود یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند: افزایش تقاضا → افزایش قیمت ارز → تشدید انتظارات تورمی → هجوم بیشتر. مشکل ساختاری دیگر، چندنرخی بودن ارز است که ریشه در سیاست‌های حمایتی و تخصیص دستوری دارد. این چندگانگی، بستر رانت، فساد و ناکارآمدی در تخصیص منابع را فراهم می‌کند و به جای کاهش فشار، باعث ایجاد بازارهای موازی و نوسانات حاد حتی در بازه‌های زمانی کوتاه می‌شود. راه حل پایدار، حرکت به سمت بازار یکپارچه و تعیین نرخ توسط مکانیسم عرضه و تقاضا تحت نظارت هوشمندانه نهادهای ناظر است.

خبرنگار صبح زاگرس: برخی بر این باورند که نوسانات ارزی صرفاً «بحرانی روانی» یا «حاصل تحریم» است. نقش عوامل داخلی و خارجی مانند سیاست‌های پولی، بودجه و تراز تجاری در شرایط فعلی چگونه است؟

کارشناس اقتصادی: این دیدگاه که نوسانات صرفاً روانی یا ناشی از تحریم است، ناقص و گمراه‌کننده است. قطعاً عامل روانی مؤثر است و حتی در برخی مقاطع، محرک اصلی می‌شود. مردم بسیاری از تصمیمات اقتصادی خود از خرید مسکن و خودرو تا کالاهای اساسی را به نرخ ارز گره می‌زنند. این در حالی است که برای بخش بزرگی از محصولات داخلی مانند بسیاری از محصولات کشاورزی، وابستگی مستقیم به نرخ ارز بسیار کم است. اما این انتظار عمومی، قیمت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

با این حال، نباید عوامل ساختاری داخلی را نادیده گرفت. سیاست‌های پولی انبساطی بدون پشتوانه رشد تولید، کسری بودجه مستمر، ضعف در مدیریت منابع ارزی، و ناکارآمدی نظام توزیع و واردات، همگی بسترساز بی‌ثباتی هستند. از جنبه خارجی، تحریم‌های ظالمانه قطعاً یک عامل فشار قوی و کاتالیزور بحران است. تحریم‌ها دسترسی به سیستم‌های مالی جهانی مانند سوئیفت را محدود کرده، مبادلات تجاری را پرهزینه و پرریسک می‌کند، و بازگرداندن درآمدهای ارزی حاصل از صادرات (حتی غیرنفتی) را با مشکل مواجه می‌سازد.

این امر هم بر تراز ارزی فشار می‌آورد و هم با ایجاد کمبود مصنوعی در بازار، انتظارات را دامن می‌زند. بنابراین، بحران فعلی حاصل تداخل عوامل داخلی (سیاست‌گذاری، ساختاری و روانی) و فشارهای خارجی (تحریم) است. درمان آن نیز نیازمند اصلاحات داخلی و دیپلماسی فعال اقتصادی برای کاهش فشارهای خارجی است.

خبرنگار صبح زاگرس: راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و عملی برای تمرکز بر اقدام فوری چیست؟  

منوچهری: در کوتاه‌مدت، دولت و بانک مرکزی باید بر چند محور متمرکز شوند:

۱. مدیریت هوشمند مداخله در بازار: بانک مرکزی با در اختیار داشتن ابزارهای ذخایر و عملیات بازار باز، می‌تواند در لحظات حاد تلاطم، با عرضه حساب‌شده و هدفمند، از شوک‌های ناگهانی جلوگیری کند. این مداخله باید شفاف، محدود و مبتنی بر آگاهی از وضعیت واقعی بازار باشد تا به منبع جدید رانت تبدیل نشود.

۲. آزادسازی درآمدهای ارزی صادرکنندگان: بسیاری از موانع بوروکراتیک که سرعت و انعطاف بخش خصوصی در استفاده از درآمدهای ارزی خود را محدود می‌کند، باید حذف شود. صادرکننده باید بتواند با سهولت بیشتر، ارز خود را برای واردات کالاهای واسطه‌ای، سرمایه‌ای یا مواد اولیه مورد نیاز خود به کار گیرد. این کار هم عرضه ارز در بازار را افزایش می‌دهد و هم به رونق تولید کمک می‌کند.

۳. حرکت جدی به سمت حذف نرخ‌های چندگانه: هرچند این امر در کوتاه‌مدت کامل ممکن نیست، اما باید با قاطعیت برای حذف تدریجی رانت‌های بزرگ و شفاف‌سازی تخصیص ارز ترجیحی اقدام کرد.  

۴. مهار سفته‌بازی از طریق ابزارهای نظارتی: سازمان‌های ناظر باید با تقویت نظارت بر معاملات، شناسایی و مهار حلقه‌های سفته‌بازی سازمان‌یافته که نوسان مصنوعی ایجاد می‌کنند، اقدام کنند.

خبرنگار صبح زاگرس: نقش شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق دولت و بانک مرکزی در مدیریت فعالان بازار چقدر مهم است؟  

کارشناس اقتصادی: شفافیت، سنگ بنای اعتماد و ثبات است. در فضای عدم اطمینان، شایعات به سرعت دامن می‌گیرند و بازار را به سمتی که سفته‌بازان می‌خواهند می‌کشانند. دولت و بانک مرکزی موظفند با اطلاع‌رسانی به موقع، دقیق و قابل فهم، این خلأ را پر کنند. این شامل اعلام منظم و مستند: حجم و ترکیب ذخایر ارزی، پیش‌بینی درآمدهای ارزی آتی، میزان و مقاصد تزریق ارز به بازار، و سیاست‌های کلی ارزی در افق کوتاه‌مدت و بلندمدت است.

همچنین، باید تمامی تخصیص‌های ارزی ترجیحی به نهادهای دولتی و غیردولتی با ذکر میزان و دلیل، به طور شفاف منتشر شود تا جامعه نظارت کند. ایجاد یک سامانه ملی یکپارچه اطلاعات ارزی که داده‌های مربوطه را در آن بارگذاری کنند، می‌تواند به فعالان بازار برای تصمیم‌گیری منطقی کمک کند. وقتی بازیگران بازار بدانند قاعده بازی چیست و ناظر بر آن است، از اقدامات هیجانی کاسته می‌شود.

خبرنگار صبح زاگرس: نمونه‌ای از تأثیر چنین سیاستی در گذشته داریم؟

منوچهری: بله، در دوره پس از سال ۱۳۹۲، دولت با اعلام عزم خود برای مهار نوسانات و اتخاذ رویکردی یکپارچه‌تر در مدیریت ارز، توانست دورهای از ثبات نسبی حدود چهارساله را تا قبل از تشدید تحریم‌ها در سال ۱۳۹۶ الی ۱۳۹۷ ایجاد کند. در آن مقطع، اعلام و پایبندی به یک خط مشی شفاف و تلاش برای همگرایی نرخ‌ها، اگرچه کامل نبود، اما اعتماد نسبی را بازگرداند و نشان داد که اراده سیاسی و شفافیت می‌تواند بازار را تا حد زیادی آرام کند. البته این ثبات در فضای تحریمی کمتر و با درآمدهای نفتی بالاتر میسر شد، اما اصل «کنترل انتظارات از طریق اعلام و عمل شفاف» در آن دوره کارگر افتاد.

خبرنگار صبح زاگرس: راهبرد بلندمدت برای دستیابی به ثبات پایدار در بازار ارز چیست و چه اصلاحات ساختاری در اولویت قرار گیرد؟

منوچهری: برای ثبات پایدار، درمان ریشه‌ای ضروری است:  

اول: مهار تورم و اصلاح بودجه: تا زمانی که تورم دورقمی و کسری بودجه ساختاری وجود دارد، فشار بر ارز ادامه خواهد یافت. این مستلزم انضباط پولی و مالی، هدفمندسازی یارانه‌ها، و افزایش کارایی هزینه‌های دولت است.  

دوم: تنوع بخشیدن به اقتصاد و پایه صادراتی: وابستگی به درآمدهای نفتی و تک‌محصولی بودن اقتصاد، آن را در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیر می‌کند. باید با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فناوری و آموزش، صادرات غیرنفتی با ارزش افزوده بالا را توسعه داد.  

سوم: عادی‌سازی روابط اقتصادی خارجی: دیپلماسی اقتصادی فعال برای کاهش فشار تحریم‌ها و الحاق به پیمان‌های مالی و تجاری منطقه‌ای و بین‌المللی ضروری است.  

چهارم: استفاده از مکانیسم‌های نوین مبادله: توسعه استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه با شرکای تجاری (مانند روابط با چین، روسیه و همسایگان)، و بررسی امکان استفاده از فناوری‌های مالی مانند رمزدارایی‌های نظارتشده (CBDC) برای تسهیل مبادلات فرامرزی می‌تواند از فشار بر بازار ارز آزاد بکاهد.  

پنجم: تقویت نهادهای نظارتی بازار سرمایه و ارز: ایجاد نهادهای مستقل، قدرتمند و شفاف برای نظارت بر معاملات و جلوگیری از دستکاری بازار.

خبرنگار صبح زاگرس: به عنوان یک کارشناس اقتصادی، چه پیام امیدوارکننده و واقع‌بینانه‌ای به مردم و اصناف نگران دارید؟

منوچهری: نخست از همشهریان و هموطنانم می‌خواهم که در دام هیجان و شایعات نیفتند. تصمیمات مالی خود را بر اساس نیاز واقعی و برنامه‌ریزی بلندمدت بگیرند، نه واکنش به نوسانات مقطعی. تبدیل پس‌انداز به ارز یا هر دارایی دیگر، اگر بر اساس ترس و بدون آگاهی باشد، خود می‌تواند به ضرر فرد و جامعه باشد.

دوم، بدانند که اقتصاد ایران دارای ظرفیت‌های عظیم تولیدی، منابع طبیعی و نیروی انسانی خلاق است. بحران‌های ارزی دوره‌ای، با اصلاحات درست، قابل مدیریت است. سوم، دولت و بانک مرکزی برنامه‌هایی برای تزریق هوشمند ارز، کنترل نقدینگی و شفاف‌سازی در دست اجرا دارند.

موفقیت این برنامه‌ها نیازمند همراهی و صبوری مردم است. چهارم، فضای بین‌المللی ایستا نیست. تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها در جریان است و هر قدم در این مسیر می‌تواند به ثبات داخلی کمک کند.

در پایان، امیدوارم با عقلانیت جمعی، اعتماد به تولید داخلی، و مطالبه‌گری برای شفافیت و اصلاحات، شاهد رسیدن اقتصاد کشور به ثباتی پایدار باشیم. آینده را می‌توان با تدبیر و وحدت، سازنده‌تر از امروز ساخت، پیشاپیش نیز شب یلدا را به همه هم‌استانی‌های عزیزم تبریک عرض می‌کنم با آرزوی توفیق و سفره‌های رنگین برای خانوارهای ایرانی ان‌شأالله.

خبرنگار صبح زاگرس: از وقتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزاریم.

منوچهری: سلامت و موفق باشید.

انتهای خبر/