کشف لایه‌های باستانی ۷۰۰۰ ساله در شهر تاریخی دهدشت  

در نخستین پژوهش‌های لایه‌نگاری شهر تاریخی دهدشت، نتایج شگفت‌انگیزی به دست آمد. مسعودنیا، پژوهشگر و دانش‌آموخته دکترای باستان‌شناسی از دانشگاه هنر اصفهان، در گفت‌وگو با صبح زاگرس اعلام کرد: یکی از ابهام‌های مهم درباره شهر تاریخی دهدشت، توالی فرهنگی و دوره‌های استقراری آن بود. پیش‌تر بسیاری از محققان این شهر را متعلق به دوره صفویه می‌دانستند، اما تاکنون هیچ فعالیت پژوهشی جدی در این محوطه انجام نگرفته بود. این برنامه نخستین کاوش علمی در دهدشت محسوب می‌شود. 

وی افزود: در جریان گمانه‌زنی‌های انجام‌شده در بخش‌های مختلف شهر تاریخی دهدشت، لایه‌های بالایی مربوط به قرون میانه و متأخر اسلامی شناسایی شد. اما پس از برداشتن این لایه‌ها، با کشفی بسیار مهم مواجه شدیم. 

پژوهشگر تاریخی در خصوص لایه‌های پیش از تاریخ که به هزاره پنجم قبل از میلاد (حدود ۷۰۰۰ سال پیش) تعلق دارند، گفت: این یافته‌ها از نوع فرهنگ سوزیانه میانه و سوزیانه جدید بوده و نشان می‌دهد در این بخش از دهدشت، روستایی متعلق به اواخر دوره نوسنگی و اوایل دوره مس‌سنگی وجود داشته است.  

مسعودنیا تأکید کرد: این کشف می‌تواند اهمیت شهر تاریخی دهدشت را دوچندان کند و جایگاه آن را در مطالعات باستان‌شناسی ایران و منطقه به سطحی بالاتر برساند. 

روایت تازه از تاریخ کهن دهدشت؛ پژوهشگر: زبان روایت ما ناقص است  

رجبی، پژوهشگر باستان‌شناسی، در گفت‌وگو با صبح زاگرس با اشاره به نتایج گمانه‌زنی‌های اخیر در شهر تاریخی دهدشت گفت: ما هنوز بلد نیستیم تاریخ و فرهنگ و تمدن شهرمان را به‌خوبی روایت کنیم. زبان روایت ما ناقص است. اگر بخواهیم یک روایت ساده و عمومی برای مردم تعریف کنیم، باید بگوییم که بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی و مدارک فرهنگی و تاریخی، در اواخر هزاره ششم پیش از میلاد ـ حدود ۷۰۰۰ سال پیش ـ یک روستای یک تا دو هکتاری در جنوب کاروانسرا شکل گرفته است.  

وی افزود:  این روستا در هزاره‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد همچنان به حیات خود ادامه داده است. در هزاره سوم و دوم، در دوره ایلامی نیز شواهدی از استمرار سکونت وجود دارد.  

این پژوهشگر آثار تاریخی بیان کرد: در بخش غربی شهر تاریخی دهدشت، روستاهای هزاره‌های ششم، پنجم و چهارم پیش از میلاد شناسایی شده‌اند و احتمالاً روستای هزاره سوم و دوم نیز مربوط به دوره ایلام بوده است. در دوره هخامنشی، استقرار در این محوطه ادامه داشته و هرچند تاکنون شواهدی از دوره اشکانی به دست نیامده، اما مدارک باستان‌شناسی دوره ساسانی موجود است. 

وی ادامه داد: همچنین از سده‌های نخستین اسلامی، به‌ویژه دوره آل‌بویه، و سپس دوره سلجوقی و صفویه، آثار فرهنگی در این محوطه دیده می‌شود.  

رجبی تأکید کرد: متون تاریخی، شکل‌گیری شهر دهدشت را به دوره صفویه نسبت داده‌اند، اما یافته‌های باستان‌شناسی این روایت را نقض می‌کند. با این حال، آنچه متون تاریخی درباره تخریب محوطه پس از دوره صفویه بیان کرده‌اند، به نظر درست می‌آید. بنابراین، حد ابتدایی تاریخ دهدشت فراتر از صفویه است، اما حد انتهایی آن با روایت‌های تاریخی همخوانی دارد.

حفاظت از دهدشت تنها با مشارکت مردم و مدیران ممکن است  

 پژوهشگر باستان‌شناسی، در ادامه گفت‌وگو با صبح زاگرس با تأکید بر نقش مردم و مدیران در حفاظت از میراث فرهنگی شهر تاریخی دهدشت اظهار داشت: مردم وظیفه دارند برای آموزش و فهم فرهنگ عمومی خودشان به این بافت تاریخی بیایند و آن را ببینند. صاحب اصلی این بافت مردم هستند؛ همان‌ها که آن را ساخته‌اند و باید در حفاظت از آن تلاش کنند. 

وی با انتقاد از عملکرد مدیران و نهادهای مسئول افزود: شهرداران و شهرسازان باید به ضوابط عرصه و حریم شهر تاریخی دهدشت توجه کنند. متأسفانه این ضوابط توسط راه و شهرسازی، منابع آب، سازمان آب و حتی شهرداری به شدت نقض می‌شود. وزارت میراث فرهنگی نیز در این زمینه عملکرد ضعیف و ناکارآمدی داشته و با تأخیر در پاسخ به استعلام‌ها و عدم ایستادگی در برابر تخلفات، به حفاظت از این میراث آسیب زده است.  

رجبی خاطرنشان کرد: پژوهشگران باید به آموزش عمومی توجه کنند. در کاوش‌های اخیر، محوطه به روی همه باز بود؛ از پیر و جوان، زن و مرد، خانواده‌ها و گردشگران استقبال کردیم تا برایشان توضیح دهیم که یک باستان‌شناس در اینجا چه می‌کند. تنها در سایه آموزش عمومی می‌توانیم به حفاظت از آثار تاریخی خود کمک کنیم.

رازهای پنهان منابع آب دهدشت؛ قنات‌ها و آب‌انبارهایی که حیات شهر را تضمین می‌کردند

بررسی‌های تاریخی و زمین‌شناسی نشان می‌دهد دهدشت، برخلاف تصور رایج از شهری گرم و خشک، در گذشته از منابع برفی و سازه‌های آبی پیچیده بهره‌مند بوده است؛ قنات‌ها و آب‌انبارهایی که با جداسازی آب شور و شیرین، حیات اجتماعی و تجاری این شهر را پایدار می‌کردند.

مسعود چرامین، کارشناس آب، در مطالعات خود به وجود سه آب‌انبار در شمال‌شرقی دهدشت اشاره کرده که اکنون دو مورد آن سالم باقی مانده است. این آب‌انبارها نقش مهمی در ذخیره و انتقال آب شیرین به داخل شهر داشته‌اند.  

وی در نشست تشریح یافته‌های جدید در بافت تاریخی، افزود: همچنین تصاویر هوایی سال‌های ۱۳۳۲ و ۱۳۳۶ وجود شش رشته قنات به طول ۳.۲ کیلومتر را در شمال و شمال‌شرقی دهدشت نشان می‌دهد. این قنات‌ها علاوه بر انتقال آب، وظیفه جداسازی آب شور از آب شیرین را بر عهده داشتند تا منابع شیرین شهر از آلودگی مصون بمانند.  

چرامین تأکید می‌کند که تصور خشک و گرم بودن همیشگی دهدشت نادرست است؛ چرا که بارش برف در دهه‌های گذشته نقش مهمی در تأمین منابع آبی داشته و آثار آن هنوز در تنگ پیرزاد قابل مشاهده است.  

بر اساس یافته‌های زمین‌شناسی، زمین‌های کشاورزی در دهدشت محدود بوده و بیشتر فعالیت‌های مردم در حوزه تجارت و مسیرهای کاروانی متمرکز بوده است. وجود کاروانسراها و مسیرهای آبی در شمال و شمال‌شرقی شهر، اهمیت تجاری دهدشت را در گذشته برجسته می‌سازد.  

این کارشناس آب همچنین به تخریب‌های ناشی از زلزله در منطقه اشاره کرده و معتقد است کاوش‌های جدید می‌تواند سازه‌های آبی از دست‌رفته را دوباره آشکار کند. 

ضرورت پژوهش در بافت تاریخی دهدشت

فرماندار کهگیلویه در نشست با پژوهشگران و مسئولان میراث فرهنگی، پژوهش را زیربنای هر اقدام فرهنگی و عمرانی دانست و خواستار اختصاص اعتبار مستقل برای فعالیت‌های پژوهشی در بافت تاریخی دهدشت شد.

ایرج کاظمی‌جو با اشاره به حضور دکتر رجبی و دکتر مسعودی در بافت تاریخی دهدشت گفت: فعالیت‌های مستمر این پژوهشگران در مدت کوتاه، دستاوردهایی ارزشمند داشته که اهمیت آن به درازای تاریخ منطقه است.

 وی پژوهش را پشتوانه هر اقدام فرهنگی و عمرانی دانست و تاکید کرد: هر کاری که عقبه پژوهشی نداشته باشد با شکست مواجه می‌شود.کاظمی‌جو خواستار اختصاص ردیف اعتباری مستقل برای پژوهش شد تا این حوزه وابسته به بودجه‌های مرمت و ساخت‌وساز نباشد.

وی با اشاره به حضور دانشجویان رشته‌های مرتبط با باستان‌شناسی و میراث فرهنگی در دهدشت، این اقدام را «مسئولیت اجتماعی» پژوهشگران دانست که علاوه بر کار میدانی، شب‌ها نیز به بررسی و گفت‌وگو درباره یافته‌ها می‌پردازند.

کاظمی‌جو ساماندهی بافت تاریخی دهدشت را مهم‌ترین اولویت میراث فرهنگی استان خواند و گفت: اگر مدیرکل میراث فرهنگی تنها همین بافت را سامان دهد، شایسته است یادبود او در شهر باقی بماند.

 وی همچنین به سفر وزیر میراث فرهنگی به دهدشت و آغاز پروژه بازارچه بافت اشاره کرد و افزود: حضور وزیر و مشاهده ظرفیت‌های تاریخی، موجب شد دستور ویژه‌ای برای ساماندهی بافت دهدشت صادر شود.

فرماندار کهگیلویه در پایان با تاکید بر لزوم برگزاری برنامه‌های پژوهشی در هفته پژوهش، گفت: برگزاری کارگاه‌های آموزشی و معرفی چهره‌های علمی در کنار آیین‌های سنتی، می‌تواند رخداد فرهنگی بزرگی برای شهرستان باشد.  

کاظمی‌جو گفت: مجموعه استانداری فرمانداری وزارت میراث فرهنگی تلاش دارند که انشالله این بار اتفاق خوب و خوشایند پیرامون بافت تاریخی دهدشت، مرمت و پژوهش بحث تملک خانه‌های میراث صورت بگیرد.

 هدف ما تبدیل شهر به قطب گردشگری جنوب ایران است

رئیس بافت تاریخی دهدشت، در نشست اخیر بررسی یافته‌های جدید از بافت تاریخی، احیای بازار و خانه‌های تاریخی دهدشت را «بیداری تاریخی» دانست و تأکید کرد که این شهر می‌تواند به مقصد گردشگری و قطب فرهنگی جنوب ایران تبدیل شود.

مهدی عدالتمند با اشاره به تلاش‌های پژوهشگران و باستان‌شناسان در کاوش‌های اخیر، گفت: آنچه امروز در دهدشت رخ می‌دهد یک پروژه صرف نیست، بلکه بیداری تاریخی است؛ ما پس از قرن‌ها خواب، دوباره تاریخ، معماری و فرهنگ خود را کشف می‌کنیم.  

وی با بیان اینکه دهدشت در قرون گذشته قلب فرهنگ، هنر، اقتصاد و معماری جنوب ایران بوده است، افزود: با آثار ارزشمندی که کشف شده، این شهر می‌تواند دوباره بدرخشد و مقصد هنرمندان، گردشگران و سرمایه‌گذاران شود. این رویا نیست، بلکه واقعیتی است که با همت جمعی می‌تواند محقق شود.

رئیس بافت تاریخی دهدشت، احیای بازار تاریخی و بازآفرینی خانه‌های قدیمی را از اهداف اصلی خود دانست و گفت: هر حجره‌ای که باز شود، یک شغل ایجاد می‌شود و هر خانه‌ای که چراغش روشن شود، گامی به سوی آینده برداشته‌ایم. مرمت برای ما تنها بازسازی نیست، بلکه زندگی دوباره بخشیدن به بناهای تاریخی است.

وی همچنین از تعریف محور فرهنگی و گردشگری از کاروانسرا تا ارگ تاریخی دهدشت خبر داد و افزود: برگزاری جشنواره‌های صنایع دستی، شب‌های شعر بلاد شاپور و رویدادهای سالانه گردشگری می‌تواند اقتصاد شهر را بر پایه میراث فرهنگی و صنایع دستی تقویت کند.

عدالتمند با تأکید بر نقش مشارکت مردمی گفت: هیچ پروژه‌ای بدون حضور مردم به نتیجه نمی‌رسد. کسبه، کارمندان، خبرنگاران و همه اقشار باید همراه باشند تا این مسیر به موفقیت برسد.

انتهای خبر/