بازتعریف نقش ژئوپلیتیک ایران در قلب منطقه

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی « صبح زاگرس » حیدر زارع کارشناس مسائل سیاسی_ کریدورهای ترانزیتی امروز دیگر صرفاً مسیرهای جابه‌جایی کالا نیستند، بلکه هویت و جایگاه اقتصادی و سیاسی کشورها را رقم می‌زنند. ایران با موقعیت جغرافیایی بی‌نظیرش در قلب اوراسیا، از کریدورهای کلیدی شمال-جنوب، شرق-غرب و راه ارس برخوردار است که می‌تواند پلی حیاتی میان بازارهای آسیای مرکزی، روسیه، هند و اروپا باشد. این ظرفیت، فرصتی بی‌بدیل برای توسعه اقتصادی، افزایش اشتغال، جذب سرمایه‌گذاری و ارتقای نفوذ ژئوپلیتیک فراهم کرده است.

اما واقعیت تلخ امروز این است که رقبای منطقه‌ای ما با سرعت و جدیت در حال به‌کارگیری این فرصت‌ها هستند. ترکیه با توسعه شبکه حمل‌ونقل لجستیکی پیشرفته و سیاست‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مسیرهای ترانزیتی خود را به بن‌بست رقبای سنتی تبدیل کرده است. آذربایجان و گرجستان با استفاده از کریدور قفقاز، مسیرهای جایگزین امن و سریع را در دست گرفته‌اند. پاکستان با سرمایه‌گذاری کلان در کریدور چابهار-کراچی، دروازه‌ای تازه به جنوب آسیا باز کرده است. در همین حال، کشورهای حوزه خلیج فارس با تمرکز بر بنادر مدرن و حمل‌ونقل دریایی، جایگاه خود را در تجارت منطقه‌ای تثبیت کرده‌اند.

منافع ایران از فعال‌سازی کریدورها فراتر از درآمد مستقیم ترانزیتی است؛ این کریدورها می‌توانند موتور محرک رشد اقتصادی باشند، موجب خلق هزاران فرصت شغلی، جذب سرمایه‌های خارجی و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و فناوری شوند. از سوی دیگر، با فعال شدن این مسیرها، ایران می‌تواند جایگاه ژئوپلیتیکی خود را ارتقا داده و به یک بازیگر کلیدی در نظام تجاری منطقه تبدیل شود که قدرت چانه‌زنی سیاسی و اقتصادی‌اش را افزایش می‌دهد.

اما اهمال کاری در این زمینه، تبعات جدی و کوتاه‌مدت و بلندمدتی دارد که ایران را در معرض تهدیدهای متعددی قرار می‌دهد. در کوتاه‌مدت، از دست رفتن سهم بازار ترانزیتی به معنای از دست دادن درآمدهای حیاتی برای اقتصاد است؛ درآمدهایی که می‌توانستند به کاهش فشارهای تحریمی و تقویت توان داخلی کمک کنند. در میان‌مدت، عقب‌ماندگی در توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل قوانین باعث می‌شود رقبا مسیرهای جایگزین خود را تثبیت کنند و ایران را از بازی ترانزیت منطقه‌ای خارج کنند.

 در بلندمدت، این امر به کاهش وزن سیاسی و امنیتی ایران در منطقه منجر خواهد شد، چرا که نقش ایران در تامین امنیت مسیرهای تجاری و ارتباطات بین‌المللی کمرنگ می‌شود.

در این شرایط، فرصت ایران برای بازیابی یا حتی تثبیت موقعیت استراتژیک خود بسیار محدود است و هر روز تعلل به معنای از دست رفتن سهم بیشتر در بازارهای ترانزیتی و کاهش نفوذ منطقه‌ای است.

پیشنهادهای کلیدی برای عبور از این بحران و فعال‌سازی سریع کریدورها شامل موارد زیر است:

۱.  تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک: توسعه فوری راه‌آهن‌های شمال-جنوب و شرق-غرب، نوسازی بنادر کلیدی همچون بندر چابهار، و ارتقای شبکه جاده‌ای و ریلی به منظور تسهیل جابه‌جایی کالا و کاهش هزینه‌ها.

۲.  حذف موانع اداری و بروکراتیک: ایجاد سامانه‌های شفاف و یکپارچه برای صدور مجوزهای ترانزیتی، کاهش دست‌اندازهای اداری و تسهیل قوانین گمرکی که سرعت ترانزیت را افزایش دهد.

۳.  دیپلماسی فعال منطقه‌ای و بین‌المللی: ارتقای همکاری با کشورهای همسایه و بازیگران کلیدی مثل روسیه، هند، چین، و کشورهای حوزه خلیج فارس برای تضمین امنیت مسیرها، جذب سرمایه و ایجاد توافقات راهبردی.

۴.  توسعه فناوری‌های نوین در مدیریت ترانزیت: استفاده از فناوری‌های هوشمند لجستیک، ردیابی دیجیتال کالا، و تسهیل مبادلات الکترونیکی برای بهینه‌سازی روند حمل‌ونقل.

۵.  ایجاد نهاد هماهنگ‌کننده ملی کریدورها: تشکیلاتی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌ها، بخش خصوصی و دانشگاه‌ها برای مدیریت راهبردی، پیگیری پروژه‌ها و تضمین همکاری میان‌دستگاهی.

در نهایت، زمان برای ایران محدود است و این نبرد بر سر کریدورها، نبردی سرنوشت‌ساز برای آینده اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور خواهد بود. اگر ما امروز عزم و همتی ملی برای فعال‌سازی سریع این مسیرها به خرج ندهیم، فردا باید به تماشای جایگزینی ایران توسط رقبایی بنشینیم که با سرعت بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر، مسیرهای ترانزیتی منطقه را قبضه خواهند کرد.

انتهای خبر/