عموشکیب‌ها و کودکان بی‌رؤیا؛ زخم‌هایی که دیده نمی‌شوند

افزایش این پدیده در سال‌های اخیر، زنگ خطری برای نهادهای حمایتی و اجتماعی است که به دنبال یافتن راهکاری پایدار برای کاهش آن هستند.

دستان کوچک، رؤیاهای بزرگ؛ روایت کودکان کار در یاسوج

در میان شتاب رهگذران و هیاهوی خودروهایی که پشت چراغ قرمز متوقف شده‌اند، پسربچه‌ای با دستانی کوچک اما چهره‌ای فراتر از سنش، پاکت‌های دستمال کاغذی را به سمت شیشه‌های خودروها می‌گیرد.

بعضی نگاهشان را می‌دزدند، برخی سری به نشانه تأسف تکان می‌دهند و عده‌ای هم بی‌آنکه کلامی بگویند، پولی در دستانش می‌گذارند.

برای او، این خیابان تنها یک مسیر عبور و مرور نیست؛ بلکه محلی است برای تلاش، برای بقا.

 کودکی که شاید هنوز معنای واقعی «کار» را نداند، اما به خوبی با مفهوم «نیاز» آشناست. او تنها نیست؛ در گوشه و کنار شهر، ده‌ها کودک دیگر نیز در چهارراه‌ها، بازارها و معابرشهر یاسوج عمومی مشغولند، هر کدام با داستانی متفاوت اما با سرنوشتی مشترک.

کودکان کار، قهرمانان خاموش خیابان‌های یاسوج

پدیده کودکان کار در کهگیلویه و بویراحمد، مانند بسیاری از نقاط کشور، به یکی از مسائل اجتماعی مهم تبدیل شده است.

اما این پدیده چگونه شکل گرفته؟ چه عواملی باعث شده که این کودکان، به جای نشستن پشت نیمکت‌های مدرسه، در خیابان‌ها به دنبال لقمه‌ای نان باشند؟ و مهم‌تر از همه، چه راهکاری برای کاهش این مساله وجود دارد؟

در استان کهگیلویه و بویراحمد، پدیده کودکان کار به یکی از مسائل اجتماعی مهم تبدیل شده است. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی معاونت امور اجتماعی بهزیستی استان، تاکنون ۳۰۰ کودک کار و خیابانی شناسایی شده‌اند که بخش عمده‌ای از آنان در شهر یاسوج فعالیت می‌کنند؛ این آمار، هرچند نگران‌کننده است، اما در عین حال می‌تواند زمینه‌ای برای برنامه‌ریزی بهتر و مداخلات مؤثرتر در جهت کاهش این پدیده باشد.

نقش عموشکیب‌ها در زندگی کودکان کار

مساله کار کودکان تنها به یک عامل محدود نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی در شکل‌گیری آن نقش دارند.

هدایت عظیمی‌فر، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان کهگیلویه و بویراحمد، در این زمینه توضیح می‌دهد که بیکاری والدین، ناآرامی‌های خانوادگی، مشکلات تحصیلی و حتی کار کردن به عنوان تفریح یا کمک به معیشت خانواده از جمله عواملی است که کودکان را به سوی کار در خیابان سوق می‌دهد.

با این حال، کارشناسان حوزه اجتماعی معتقدند که باید میان کار کودکان و آسیب‌های ناشی از آن تفکیک قائل شد. به بیان دیگر، خودِ کار کردن کودکان الزاما آسیب اجتماعی محسوب نمی‌شود، اما پیامدهای آن می‌تواند منجر به بروز آسیب‌های جدی شود. در این میان، نبود برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت مهاجرت از روستاها به شهرها، به ویژه در مناطقی مانند یاسوج، باعث شده است که بخش عمده‌ای از کودکان کار از خانواده‌هایی باشند که در حاشیه شهرها سکونت دارند و با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

برای این کودکان این خیابان‌ها و پیاده‌روها تنها مسیر عبور و مرور نیست بلکه محلی برای کسب و کار و تلاش برای به دست آوردن پولی برای ادامه بقای خود است.

کودکانی که هنوز با معنای واقعی کار آشنا نشده‌اند ولی در جامعه امروزی عده‌ای از آنان به سبب زور بالاسرشان و عده‌ای به‌خاطر فقر مالی معنای نیاز را به‌خوبی درک کرده‌اند.

این زنگ خطری جدی برای نهادهای اجتماعی و حمایتی است، سئوال اول اینگونه مطرح می‌شود که این پدیده در چنین استانی با چنین شرایطی چگونه شکل گرفته است؟

کودکان کار؛ مهری بر زخم‌های خاموش

چه عواملی سبب شده است که این کودکان به‌جای تحصیل در مدارس و فراگیری دانش به فکر کار کردن در خیابان‌های سرد و نگاه‌های سردتر مردمان هستند.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که کودکان را به سمت کار کردن بر سر چهار راه سوق داده‌ فقر است. این کودکان در خانواده‌هایی که وضعیت اقتصادی خوبی ندارند و به دلیل فشارهای مالی مجبور می‌شوند برای کمک به تامین نیازهای زندگی، وارد بازار کار شوند.

همچنین والدین در این خانواده‌ها اغلب از بیماری‌، اعتیاد، ناتوانی جسمی و ... رنج می‌برند، آنان توانایی تامین نیازهای زندگی‌شان را نداشته و مجبور می‌شوند از فرزندان خود کمک بخواهند.

یکی از سیاست‌های بهزیستی در مواجهه با پدیده کودکان کار، ارائه خدمات متناسب با شرایط هر کودک است. به گفته عظیمی‌فر، کودکانی که به دلیل مشکلات تحصیلی وارد بازار کار شده‌اند، تحت پوشش برنامه‌های آموزشی و کلاس‌های تقویتی قرار می‌گیرند. همچنین، برای خانواده‌هایی که سرپرست بیکار دارند، فرصت‌های آموزشی و مهارتی در مراکز فنی‌وحرفه‌ای فراهم شده تا والدین بتوانند به شغلی پایدار دست یابند. این اقدامات نشان می‌دهد که رویکرد مسئولان، صرفاً بر حذف کودکان از خیابان متمرکز نیست، بلکه تلاش می‌شود با توانمندسازی خانواده‌ها، ریشه‌های این مساله نیز مورد توجه قرار گیرد.

همچنین، در مواردی که امکان بازگرداندن کودکان به خانواده‌هایشان وجود دارد، این امر با نظارت دقیق انجام می‌شود. تاکنون، ۲۵۰ کودک کار در استان توانسته‌اند به محیط خانواده بازگردند. البته این اقدام، چالش‌های خاص خود را دارد، چرا که بسیاری از این کودکان، به دلیل فشار اقتصادی یا نبود حمایت‌های کافی، دوباره به خیابان بازمی‌گردند.

یکی دیگر از ابعاد پدیده کودکان کار در کهگیلویه و بویراحمد، حضور کودکان اتباع خارجی است. طبق آمار ارائه‌شده، از میان ۳۰۰ کودک شناسایی‌شده، ۸۰ نفر از اتباع خارجی بوده‌اند که تنها ۳۵ نفر از آنها دارای مجوز اقامت رسمی بوده‌اند. موضوع اقامت این کودکان و سرنوشت آنان، از جمله مسائل پیچیده‌ای است که بهزیستی ناگزیر است برای آن راه‌حلی بیابد. در حال حاضر، کودکانی که فاقد مجوز اقامت هستند، به استانداری معرفی شده‌اند تا تعیین تکلیف شوند.

تأمین خانه برای کودکان کار

کیوان آشنا در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» در خصوص وضعیت کودکان کار در استان کهگیلویه و بویراحمد گفت: بر اساس دستورالعمل‌های سازمان بهزیستی، جلسات متعددی در استانداری با معاونت اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی صورت گرفته است. اما یکی از وظایف شهرداری در این امر تامین فضای ساختمانی و امکانات است.

شهردار یاسوج گفت: سازمان بهزیستی استان نسبت به جمع‌آوری، آموزش، تعلیم و تربیت کودکان کار باید اقدام کنند. باهماهنگی‌های صورت گرفته بین سازمان بهزیستی و شهرداری ساختمان ۱۲۳ سازمان بهزیستی واقع در میدان هفت‌تیر را تجهیز کردیم، با این وجود از سمت سازمان بهزیستی درخواست فضای دیگری صورت گرفت.

وی افزود: ما نیز در اسرع وقت از طریق بخش خصوصی فضای ساختمانی دیگری را اجاره و در حال تجهیز آن هستیم تا در اختیار سازمان بهزیستی جهت بهره‌برداری قرار دهیم، در این مکان‌ها فضای آموزشی، ورزشی، فرهنگی و ... جهت رشد این کودکان وجود دارد.

آشنا گفت: پیرو همه این موارد ما با کودکان کار برخوردهای دوستانه‌ای داشته‌ایم، آنان را به این مکان‌ها انتقال دادیم‌، لذا این افراد مایل به بودن در این مکان‌ها نبوده و از آن راضی نیستند علت را هم آنگونه بیان می‌کنند که درآمد ما از این کار چند صد برابر چیزی است که شما در اختیار ما قرار‌ می‌دهید.

چشمانی که از کودکی جا ماندند

وی افزود: این امر باعث فراری شدن و آسیب‌های اجتماعی بیشتر این افراد به طمع کسب درآمد بیشتر خود است. طبعاتی که نه تنها برای خود بلکه برای سایر افراد در اجتماع نیز می‌توانند مضر و خطرآفرین باشند.

شهردار یاسوج گفت: به گفته و مطالعات کارشناسان در سازمان بهزیستی این افراد بصورت باندی و گروهی توسط افراد سودجو در حال هدایت هستند، کارشناسان در جلسات این افراد را افرادی حساس دانستند و بیان داشتند که شهرداری با این افراد نباید برخورد تند و نابهنجاری داشته باشد.

عموشکیب‌ها و کودکان بی‌رؤیا

وی افزود: که این موضوع دست شهرداری را بسیار بسته نگاه داشته است، بیش‌از صدها مورد توسط شهرداری جمع‌آوری و به کارشناسان و مسئولان آنان در بهزیستی تحویل داده شد، به‌صورت کلی قرار بر آن شد تا خود کارشناسان در سازمان بهزیستی استان اقدامات و برخوردهای لازم را صورت دهند.

آشنا بیان داشت: این کودکان همه بومی استان کهگیلویه و بویراحمد هستند، تمام کودکان و افراد متکدی غیر بومی توسط شهرداری جمع‌آوری و به پلیس اماکن تحویل داده شده است، ما تمام توان و اهتمام خود را جهت رفع این معضل بکار گرفته‌ایم مابقی زحمات به‌عهده سازمان بهزیستی ایتان خواهد بود که متولی اصلی این امر هستند.

یکی از نکاتی که در بررسی این پدیده باید مورد توجه قرار گیرد، رویکرد فرهنگی نسبت به کودکان کار است. در برخی جوامع، کار کودکان به عنوان بخشی از فرآیند اجتماعی شدن و یادگیری مهارت‌های زندگی تلقی می‌شود. اما در مواردی که این کار به بهره‌کشی یا محرومیت از حقوق اساسی کودک منجر می‌شود، نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

پدیده کودکان کار، نه صرفاً یک مشکل اجتماعی، بلکه یک مساله چندوجهی است که حل آن نیازمند یک برنامه جامع و بلندمدت است. از یک سو، توانمندسازی اقتصادی خانواده‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی برای والدین و ارائه حمایت‌های آموزشی می‌تواند از گسترش این پدیده جلوگیری کند. از سوی دیگر، باید توجه داشت که حذف صرف کودکان از خیابان، بدون توجه به زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی، تنها به جابه‌جایی این مساله منجر خواهد شد.

در پایان، آنچه که در کهگیلویه و بویراحمد در حال انجام است، نشان‌دهنده تلاشی است برای یافتن راه‌حل‌هایی که نه تنها به کاهش تعداد کودکان کار بینجامد، بلکه به بهبود کیفیت زندگی آنان و خانواده‌هایشان کمک کند. مساله‌ای که بدون شک، نیازمند حمایت‌های گسترده‌تر اجتماعی و اقتصادی خواهد بود.

باید بدانیم که از سال ۱۳۹۸ تاکنون نزدیک به ۳۰۰ کودک کار خیابانی بومی در استان شناسایی شده است.

انتهای خبر/