صنایع دستی؛ پیوند جدایی‌ناپذیر هنر و هویت ایرانی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» به نقل از راه دانا؛ از دیرباز، ایران زادگاه هنرمندان و صنعتگران بزرگی بوده است که با دستان پرتوان خود، آثاری جاودانه و بی‌مانند خلق کرده‌اند. آثاری که نماد فرهنگ، هویت و تمدن پرافتخار ایرانی است و نقش مهمی در شکل‌گیری و حفظ فرهنگ کشور داشته است. 

صنایع دستی ایران، که از جمله مهم‌ترین بخش‌های هنر و صنعت در این کشور هستند، نقش عمده‌ای در تعریف و تثبیت فرهنگ و هویت ملی ایرانیان داشته‌اند. این صنایع نه تنها بخش اصیلی از فرهنگ ایران را بازتاب می‌دهند، بلکه به عنوان یکی از عوامل اصلی اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی، در تاریخ معاصر و گذشته ایران، همواره مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته‌اند.

فرش دستباف، منبت‌کاری، میناکاری، قلم‌زنی، چرم‌دوزی، شیشه‌گری، و سفالگری تنها برخی از هنرها و صنایع دستی هستند که در ایران رونق یافته و به شهرت جهانی رسیده‌اند. این آثار هنری، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و خصوصیات منحصر به فرد خود هستند، نمونه‌های بارزی از ظرافت، دقت، و تعهد هنرمندان و صنعتگران ایرانی به ارث هنری و فرهنگی خود محسوب می‌شوند.

ایران، با یک تاریخچه‌ی غنی و فرهنگی چند هزار ساله، میزبان متنوع‌ترین و زیباترین صنایع دستی در جهان است. این صنایع دستی، نه تنها بخش مهمی از هویت فرهنگی ایران را تشکیل می‌دهند بلکه نقش عمده‌ای در اقتصاد کشور نیز دارند و در انواع مختلفی ارائه می‌شوند.

این صنایع دستی، که هر کدام دارای ویژگی‌های منحصر به فرد و تاریخچه‌ای غنی هستند، نه تنها در داخل کشور بلکه در سراسر جهان شناخته شده‌اند. ارزش‌های فرهنگی، هنری و حتی روان‌شناختی که در این آثار نهفته است، آن‌ها را فراتر از یک محصول اقتصادی معمولی قرار داده و به یادگاری از هویت ایرانی تبدیل کرده است.

تاریخچه صنایع دستی ایران، شاهد تلاقی گذشته رنگین و آینده ای پرامید است. این هنرها و صنایع، نه تنها بخش ارزشمندی از هویت فرهنگی و تاریخی کشور ما هستند، بلکه می‌توانند به عنوان پلی مهم در پیوند با دنیای مدرن و آینده‌ای روشن عمل کنند. 

هنرمند پر مایه ولی بی ادعای صنایع دستی با اتکاء به منبع اصلی نور و زیبایی و با اعتقاد راستین به خدمت به جامعه و حفظ ارزش‌های بنیادین آن، آثاری را پدید آورده و می آورد که نه تنها نیازهای فیزیکی، زیستی و مصرفی مخاطبان خود را تأمین می کند بلکه فراتر از آن هدایتگر دنیایی سرشار از لطافت، ظرافت، معنویت و ارزش‌های فرا زمانی و فرا مکانی بوده تا بتواند به سهم خود در مصرف کننده و مخاطب، حرکت به سمت و سوی جهانی دیگر -که ارزشی‌های مادی در آن حکم فرما نبوده و ارزش‌های متعالی و مقدس جایگاه واقعی دارد - سوق دهد.

هنرمندان عرصه‌ی صنایع دستی با به کارگیری نگاره‌های آشنا و رنگ آمیزی های مأنوس و مفهوم به لایه‌های ذهنی و شخصیتی مخاطبان خود راه می یابند و در آن تأثیر گذاشته و آن را متحول می سازند. با نگاره‌ی «بته»، سرو خمیده را یادآور می شود، با طرح «لچک و ترنج» و مرکزیت بخشیدن به آن، یادآور زایش و رجعت تمامی موجودات و همه‌ی نیروهای موجود در عالم به مبدأ آفرینش می شوند. با طرح «محرابی»، عبادت خالصانه و مخلصانه به درگاه حق تعالی را متذکر می شوند. با نگاره‌ی «لوزی» حوض و آب و با نگاره‌ی «گندم» برکت و با طرح «خورشید»، درخشندگی و تابندگی و با طرح «خورشید آریایی» چهار فصل، عناصر اربعه و... را تداعی می کنند و با طرح «گل و مرغ» بهار و روزگار خوش و شادمانی را متذکر می شوند و پیشکش می کنند. وجود بیش از هزاران طرح، نقش و نگاره در بیش از دویست رشته‌ی صنایع دستی ایران و صدها رنگ و رنگ آمیز که همه و همه مؤید آن است که هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران بر پایه‌هایی استوار از عشق، معنویت، معرفت و به راحت کلام فرهنگ معنوی، بومی و مردمی قرار دارد. 

پایه‌هایی که تند باد حوادث، طغیان ها، ویرانگری و چپاول ‌ها نتوانسته است به آن لطمه ای وارد سازد چرا که همین عوامل و ارزش‌های فرهنگی بوده که حتی فاتحان نظامی بیگانه را تحت تأثیر قرار داده تا همچنان زمینه‌های تداوم صنایع دستی به عنوان تولید شاخص فرهنگی این مرز و بوم را مهیا ساخته و یا تعمیق و گسترش دهد. آنچه طی قرون هشتم و نهم هجری قمری در دوره‌های ایلخانی و تیموری بر هنر ایران رفته است خود شاهد مثال و گویای حقیقت است. ایران شناسان و متفکران و پژوهشگران خارجی که پیرامون هنر و معماری این سرزمین به کاوش ، بررسی و تحقیق پرداخته اند همگی بر ذوق، سلیقه و قدرت زیباشناسی هنرمندان هنرهای سنتی و حسن سلیقه و توانمندی درک و شناخت زیبایی و هنر دوستی جامعه‌ی ایرانی اتفاق نظر داشته اند. و گفته اند که ایرانیان مردمی هستند که یا خود هنرمندند و یا دوستدار و مشوق هنر و هنرمند هستند و این چیزی نیست جز آن که بپذیریم اساساً معنویت، کمال خواهی و حقیقت جویی در ذات و قاموس جامعه‌ی ایرانی قرار دارد و حوادث کوچک و بزرگ و بی توجهی ‌ها و غفلت‌های ناآگاهانه نیز نمی تواند در این رهگذر تأثیر سرنوشت ساز باشد.

در سال‌های اخیر موضوع  جلب گردشگر و توسعه‌ی صنعت توریسم که از آن با صنعت بدون دود یاد شده است مورد توجه جدی قرار گرفته است. بدیهی است این مهم حتی ضرورت داشت که طی دهه‌های گذشته نیز مورد عنایت قرار گیرد. نکته‌ی حایز اهمیت آن است که در این خصوص باید ضمن بستر سازی مناسب برای جلب گردشگران خارجی و ایجاد امکانات رفاهی اقامتی، ایاب و ذهاب، نقل و انتقال کالاها و خدمات و برنامه ریزی دقیق برای بازدید از اماکن باستانی و آثار دیدنی می بایست بازدید از مراکز تولید صنایع دستی و زمینه سازی و برقراری تسهیلات برای عرضه‌ی این گونه آثار به گردشگران خارجی یعنی فروش آثار صنایع دستی که هر یک می تواند به عنوان سفیر فرهنگی ایران تلقی شود در دستور کار قرار گیرد. بدیهی است در این زمینه هم باید ارزش‌های فرهنگی و هنری صنایع دستی یعنی حفظ اصالت و کیفیت مطرح باشد تا این گونه آثار برای گردشگران خارجی و به هنگام بازگشت به کشورشان یادآور سرزمینی باشد که انسانهای آن معرفت، معنویت و عشق به خدا و گفتگوی راستین بین فرهنگ ‌ها و تمدن ‌ها را سر لوحه ای اعمال، گفتار و کردار خود قرار داده اند.

صنایع دستی، با ارزش‌های فرهنگی و تاریخی خود، می‌توانند نقش مهمی در تقویت هویت ملی و فرهنگی ایران داشته باشند. این محصولات، نه تنها نمادی از هنر و خلاقیت ایرانی هستند، بلکه می‌توانند در ترویج فرهنگ و هنر ایرانی در سطح جهانی نقش به سزایی ایفا کنند.

از سوی دیگر، با توجه به تحولات جهانی و گسترش فناوری‌های نوین، صنایع دستی می‌توانند از این فرصت‌ها برای گسترش و توسعه استفاده کنند. استفاده از پلتفرم‌های دیجیتالی برای بازاریابی، ارتقاء فرآیندهای تولید با استفاده از فناوری، و توجه به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند به این صنایع کمک کند تا در بازارهای جهانی رقابت کنند و جایگاه بهتری کسب کنند.

همچنین، با تمرکز بر پایداری محیط زیست و اجتماعی، صنایع دستی می‌توانند نقش موثری در حفظ محیط زیست و ارتقاء شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی داشته باشند. این امر نه تنها به تقویت اقتصاد کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود تصویر کشور در عرصه بین‌المللی نیز کمک کند.

در نهایت، صنایع دستی با استفاده از ترکیبی از دانش گذشته و فناوری‌های آینده، می‌توانند پلی محکم بین گذشته‌ی افتخارآمیز و آینده‌ی روشن ایران باشند. این هنرها و صنایع، نه تنها میراثی ارزشمند از گذشته هستند، بلکه می‌توانند بخش مهمی از رشد، توسعه، و آینده‌ی درخشان اقتصاد و فرهنگ کشور ما باشند.

انتهای خبر/