حال می‌خواهیم به مضرات سدهای ساخته‌شده در مناطق کوهستانی و کوه‌پایه‌ها اشاره‌کنیم که احداث آن‌ها نه دردی را درمان کرده بلکه بر دردها نیز افزوده است.

به‌عنوان‌مثال وقتی قرار می‌شود در مورد سدها و سدسازی‌ها در ایران اظهارنظر شود، ابتدا مسائل زیست‌محیطی به میان می آید که دو دیدگاه را به همراه دارد. ديدگاه اول اين است كه با توجه به ساخت ۴۵ هزار سد در جهان امروزه تجربيات جهاني نشان داده كه بايد به مسائل زیست‌محیطی و خطرات ناشي از سدهای بزرگ اولويت داد و آن‌ها را به‌دقت در نظر گرفت و با استفاده از این تجربيات ارزشمند راه پيموده شده را دوباره نپيمود. 

اما ديدگاه دوم فقط به ساختن فکر می‌کند و بر این فرض استوار است که بسياري از كشورهاي توسعه‌یافته سدهايشان را در دهه‌هاي قبل ساخته‌اند و اكنون مغرضانه ديگران را از ساختن سدها به خاطر مسائل زیست‌محیطی منع می‌کنند.

اما مبحث کلی انحاست که باید بیشتر از همه به آن توجه کرد، با توجه به‌قرار گرفتن قسمت جنوبی سرزمین دنا که منطقه حفاظت‌شده دنا شرقی نیز نامیده می‌شود، بسیاری از حیات‌وحش این کوه استوار در این منطقه وجود دارد و تنوع زیستی این منطقه که شامل یاسوج، مارگون و حتی سی سخت می‌شود باعث شده که بهشتی در جنوب کشور با توجه قرارگیری در حوزه آبریز کارون و زاینده رود به وجود آید و این منطقه از گونه مناطق محیطی زیستی زیست‌کره باشد که تنوع زیستی آن بسیار خائیز اهمیت است.

دومین مسئله این است که دنای شرقی امروز به‌عنوان تنها زیستگاه بسیاری از حیات‌وحش سرزمین زاگرسی شناخته می‌شود چندین چند چشمه پر آب؛وجود یخچال‌های طبیعی، وجود گونه‌های نادر گیاهی و حتی آب‌وهوای سرد و خنک در زمستان و تابستان از مزیت‌های قرار گرفتن در حوزه آبریز دنا در این منطقه است که چندصدهزار سکنه بومی در این منطقه در سکنی گرفته اند.

فاجعه زیست محیطی سد سازی در دنا

با توجه به‌قرار گرفتن حوزه‌ای دنای شمالی در منطقه خط الرس اصفهان و وجود چندین رودخانه پر آب ازجمله ماربر و خرسان در این منطقه، سد ساختن بر روی این دو رودخانه در حوزه آبریز اصلی کارون و دنا، باعث افت آب‌های زیرزمینی و نابودی چشمه‌ها ، از بین رفتن زیست‌بوم طبیعی و بکر دنا ، از بین رفتن حیات‌وحش این منطقه و از همه مهم‌تر ، تغییرات اقلیمی آب‌وهوایی در این منطقه خواهد شد که کارشناسان مسائل زیست‌محیطی در رابطه با این مسئله هشدارهای لازم را داده‌اند.

طبق نظر کارشناسان با ایجاد سدسازی در این منطقه با توجه به ایجاد دریچه مصنوعی پشت سد، و گرمای هوای در نقطه نقل این منطقه مهم، و بخارآب ناشی از دمای هوا باعث برون‌رفت دمای سرد در بالادست کوه‌پایه‌ها و قلل چند هزار متری دنا خواهد شد و همین مسئله با توجه به تغییرات اقلیمی آب و هوایی باعث کاهش بارندگی‌های حوزه آبریز دنای شمالی و حتی کاهش برف در این منطقه خواهد شد.

شلاق مافیای ‌آب بر پیکر افسانه‌ای دنا

بر اساس نظرات کارشناسان، سدسازی در حوزه دنا و در منطقه خط رأس و حفاظت شده دنای شمالی در پادنا به‌منزله نابودی سرزمین افسانه‌ای دنا و خشک‌سالی‌های پی‌درپی و از بین رفتن منطقه زیست کرده و حتی خشک‌سالی رودخانه کارون و حتی برهم خوردن توازن زیستی در دنا می‌شود و افسانه سرزمین دنا همیشه با ایجاد این سدسازی‌های سریالی  از بین خواهد رفت.

کارشناسی‌تر اگر بخواهیم به این مسئله نیز بنگریم باید بگوییم در دنیای کنونی یکی از عوامل تخریب محیط‌زیست سدسازی‌ها غیراصولی است که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به جنگل‌ها، رودخانه‌ها، کوهستان‌ها، آبخیزها، دریاچه‌ها، تالاب‌ها، دشت‌ها و حتی دریاها وارد کند. 

فاجعه زیست محیطی پیش روی دنا 

حتی گروهی از اساتید دانشگاه‌ها پا را از این نیز فراتر گذاشته و معتقدند که سدسازی فعاليتي بیابان‌زا به‌حساب می‌آید. آن‌ها می‌گویند، هر سد سالانه بخشي از آب تجديد پذير كشور را تبخير می‌کند که این رقم تا بیش از ۵ ميليارد مترمکعب نیز می‌رسد که موجب تبخیر آب تجديد پذير كشور در پشت سدها می‌شود؛ متأسفانه در کشور ما سدها سبب تخريب يا تهديد جدي اکوسیستم‌های آبي و زیستگاه‌های وابسته به آن در تالاب‌ها و دریاچه‌ها شده‌اند.

به‌عنوان امروز سد خرسان دنا منطقه سادات محودی، سد ماندگان در حوزه پادنا و در خط الرس دنای شمالی ازجمله سدهایی که می‌تواند به مرگ تدریجی دنا بینجامد و دنا را همیشه خشک و بی‌آب‌وعلف کند.

بازی از کجا شروع‌شده؟

باید با تمام صراحت سد ماندگان را سدی در تراز سد گتوند نامید، هرچند که گتوند به دلیل شوری آب و غرق شدن یک کوه نمکی در آن باعث از بین رفتن اکوسیستم قسمتی از جلگه خوزستان شد اما ماندگان به دلیل قرار گرفتن در حوزه آبریز دنا باعث از بین رفتن بسیاری از مزایا و حتی سرزمینی و محیط زیستی این منطقه خواهد شد.

باید یادآور شویم وقتی قرار شد سد گتوند هم ساخته شود بازی‌های زیادی شروع شد و حافظان محیط‌زیست فریاد برآوردند که مبادا این کار بدون کارشناسی استارت بخورد،ابتدا محیط‌زیست خوزستان در مورد شوري آب كارون به دليل وجود گنبدهاي نمكي در درياچه سد گتوند، اخطار داد و تأکید کرد مسئولان این سد بايد اقدامات خود را اعم از نقشه‌هاي مهار، نحوه مهار و تمهيداتي كه براي جلوگيري از شوري آب انجام مي‌شود به این اداره كل ارائه دهند و تا زمان حل شدن اين مشکلات آبگيري اين سد انجام نشود.اما کوش شنوایی برای این مسئله نبود و با احداث سد گتوند و حل شدن کوه نمکی صدماتی جبران‌ناپذیر به آبریز این منطقه وارد شد که تا سال‌ها، دهه‌ها و حتی قرن‌های نیاز است تا این مسئله برطرف شود.

کشورهای توسعه یافته سدها را تخریب میکنند

باید بدانیم که اثرات منفي سدها بر روي محیط‌زیست فيزيكي، بيولوژيكي و اجتماعي آن‌قدر زياد است كه بسياري از كشورهاي توسعه‌یافته از دهه ۷۰ به بعد ديگر نه‌تنها سدي نمی‌سازند بلكه به جمع‌کردن و برچيدن سدهاي خود به قیمت‌های بسيار گزاف پرداخته‌اند تا اثرات منفي آن‌ها را بر محیط‌زیستشان را بزدايند و رودخانه‌ها و سفره‌های آب زيرزميني خود را احياء كنند.

 در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۵ انجام‌شده مشخص شد که جریان آب بیش از ۶۰ درصد رودخانه‌های جهان تحت تأثیر سدسازی دچار تغییر شدید شده است و این تغییرات باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی زیادی می‌شوند،مشکلاتی که جمعیت یک کشور را نیز در معرض خطر قرار داده‌اند وبِ جز ویرانی چیزی بجای نگذاشته‌اند.

تخریب طبیعت، با سد سازی های غیراصولی

توجه یک‌طرفه به موضوع تأمین غذا و انرژی سبب شده در بسیاری از کشورها بدون توجه به واقعیت‌های زیست‌محیطی، تغییرات جمعیتی و مطالعات زمین‌شناسی اقدام به ساخت سد در مناطق مختلف کنند و پس از چند سال با بروز خشک‌سالی، طوفان‌های شن و گردوخاک، فرسایش خاک، کمبود آب و نابودی کشاورزی روبرو شوند.

اولین و سریع‌ترین تغییری که ساخت یک سد در یک منطقه به وجود می‌آورد تغییر روند جریان آب‌ رودخانه‌های منطقه است؛ باید به بیشترین تأثیر ساخت سد بر روی جریان‌های پایین‌دست است،موضوعی که امروز باید درزمینهٔ ساخت سد ماندگان در حوزه آبریز حوزه دنا به آن اشاره داشت که بیشترین مضرات آن برای پایین‌دست آن در دنای شرقی و منطقه کهگیلویه وبویراحمد خواهد داشت.

همچنین باید بدانیم که  مخازن سدها تأثیر زیادی بر تغییر روند جریان‌های پایین‌دست دارند و ممکن است گاهی جریان‌ آن‌ها را شدیدتر، ضعیف‌تر و یا حتی متوقف کند.جریان طبیعی یک رودخانه از اکوسیستم منطقه پشتیبانی کرده و باعث ثبات اکولوژی منطقه می‌شود و به همین دلیل هرگونه تغییر و دست‌کاری در آن سبب تغییرات بنیادین در نقش رودخانه و حیات جانوری و انسانی محدوده آن می‌شود.

حال در این راستا باید بگوییم درحالی‌که سدسازی در این منطقه با توجه به نظرات کارشناسان و فعالان محیط زیستی در از بین رفتن اکوسیستم این منطقه و به خطر افتادن زیست جانوری منجر می‌شود، انتقال آب بین‌حوزه‌ای از این رودخانه در حالی مطرح است که حتی مردم «سمیرم» نیز به این ماجرا اعتراض دارند.

نابودی حوزه آبریز کارون با تقسیم شدن دنا

انتقال آبی که قرار است آب رودخانه ماربر را از بخش پادنای شهرستان سمیرم به مرکز استان اصفهان منتقل کند، یک انتقال آب بین حوضه‌ای که از حوضه آبریز کارون به حوضه زاینده‌رود و البته بین حوضه‌های اصلی، یعنی انتقال آب از حوضه اصلی آبریز خلیج‌فارس به فلات مرکزی است که این مصوبه می‌تواند نابودی قسمت عظیمی از دنای شمالی و حتی رشته‌های کوهه‌ای زاگرس جنوبی را در برداشته باشد اکوسیستم جنوب غرب کشور را به‌کلی از بین ببرد و در آینده نه‌چندان دور دنای سرسبز نیز به بیابانی همچون فلات ایران تبدیل شود.

طبق نظر کارشناس محیط‌زیست در کهگیلویه وبویراحمد، رودخانه ماربر، یکی از سرشاخه‌های رودخانه خرسان و نهایتاً سرشاخه رودخانه کارون است؛ یعنی درصورتی‌که انتقال آب رودخانه ماربر، انجام شود، شاهد کم‌آب شدن رودخانه خرسان و نهایتاً کم‌آب شدن رودخانه کارون و سد کارون۳ هستیم که فاجعه زیستی محیط برای سرزمین زیبای چهارمحال بختیاری و همین‌طور جلگه خوزستان را دارد و همان بلایی که بر سد سلمان تنگه یا سید شهید رجایی آمد بر روی سد عظیم کارون سه خواهد آمد.

پای مافیای آب در میان است

مسئله‌ای که طبیعت و محیط‌زیست استان‌های اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، کهگیلویه وبویراحمد و خوزستان را تحت تأثیر خود قرار داده و اثرات مخرب و زیان‌باری دارد.

انتهای خبر/