خطای راهبردی ظریف!

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی  «صبح زاگرس» سخنان اخیر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران که اظهار داشته است «خودمان را در قاب امنیتی‌سازی که رژیم‌صهیونیستی برای ما ساخته قرار ندهیم» بدون تردید می‌تواند به یکی از بحث‌برانگیزترین اظهارات اخیر در عرصه سیاست خارجی کشور تبدیل شود.

اگرچه هدف از این سخنان شاید هشدار به جامعه جهانی و عدم‌ ورود به بازی‌های امنیتی پیچیده باشد، اما درک دقیق‌تر از تهدیدات امنیتی و آینده‌نگری‌های راهبردی، به‌ویژه در شرایط حساس کنونی، این سخنان را از زوایای مختلف قابل انتقاد می‌سازد. 

۱- سخن آقای ظریف در ظاهر به‌نظر می‌رسد خواسته باشد ایران را از ورود به دام بازی‌های امنیتی اسرائیل و قدرت‌های جهانی برهاند، اما در عمل ممکن است این حرف به‌طور ناخواسته به معنای نادیده گرفتن تهدیدات جدی و فعلی علیه ایران تعبیر شود. امنیت ملّی یک کشور، به ویژه کشوری، چون ایران که در معرض تهدیدات دائمی از سوی اسرائیل، ایالات متحده و متحدانش قرار دارد، تنها با عدم‌توجه به «قاب‌های امنیتی» دشمنان تأمین نمی‌شود. نباید فراموش کرد دشمنان ایران، با ایجاد تنگنا‌های اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی به‌طور مستمر در پی آسیب‌رسانی به امنیت ملّی کشور هستند. در این شرایط، نادیده گرفتن واقعیت تهدیدات، نه تنها به معنای خودکشی استراتژیک خواهد بود، بلکه موجب غفلت از مهم‌ترین مسئولیت دولت در تأمین امنیت کشور و مردم می‌شود. 

۲- آقای ظریف به‌گونه‌ای صحبت کرده که گویی تهدیدات امنیتی یک «قاب» از پیش ساخته شده است که ایران باید از آن اجتناب کند. این دیدگاه، در حالی که ممکن است به‌طور موقت در تحلیل‌های سیاسی مطلوب به‌نظر برسد، در عرصه عملی و راهبردی خطرات جدی را برای امنیت ملی کشور به همراه دارد. ایران نمی‌تواند در برابر تهدیدات اسرائیل و ایالات متحده، فقط به دفاع منفعلانه بسنده کند. تهدیدات امنیتی خارجی، به ویژه از جانب اسرائیل، باید به‌عنوان یک چالش واقعی شناسایی شود و نه یک «قاب» که بتوان از آن فاصله گرفت. در واقع، چنین تهدیداتی ایجاب می‌کند که ایران استراتژی‌های فعالانه، از جمله تقویت توان دفاعی و نظامی، دیپلماسی هوشمندانه و همکاری‌های منطقه‌ای را در اولویت قرار دهد. 

سخنان آقای ظریف نشان می‌دهد در برخی مواقع، به‌جای ارزیابی دقیق تهدیدات و مقابله با آن‌ها، ممکن است دولت تنها در پی آن باشد که «در دام» بازی‌های امنیتی نیفتد. اما مسئله این است که ایران باید «بازی» خود را طراحی و در عرصه‌های مختلف، تهدیدات خارجی را خنثی کند. به‌جای فرار از تهدیدات، باید آن‌ها را تبدیل به فرصت‌هایی برای تقویت موقعیت کشور کرد. 

۳- ایران، به‌ویژه پس از تجربیات طولانی در تاریخ معاصر خود، با انواع تهدیدات از سوی اسرائیل و کشور‌های غربی مواجه بوده است. آیا باید در برابر این تهدیدات منفعلانه عمل یا باید با رویکردی استراتژیک و فعالانه از خود دفاع کنیم؟ در حالی که جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی از بسیاری جهات به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده است، نباید در برابر تهدیدات امنیتی دشمنان، به‌ویژه اسرائیل که به‌طور مستمر در تلاش است ایران را در وضعیت تضعیف‌شده قرار دهد، تنها از موضع تدافعی وارد عمل شود. به‌جای آنکه دشمن را در موقعیت در پیش‌گرفته خود قرار دهیم، باید با طراحی استراتژی‌های دقیق و قدرت‌نمایی در میدان‌های دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی، آن‌ها را به عقب برانیم. 

۴- اینکه آقای ظریف به‌طور تلویحی از «قاب امنیتی» اسرائیل به‌عنوان یک واقعیت غیرقابل تغییر یاد می‌کند، از یک زاویه دیگر، به‌نظر می‌رسد درک اشتباهی از قدرت‌های جهانی و نقشی که آن‌ها در تحمیل تهدیدات به کشور‌ها ایفا می‌کنند، ارائه می‌دهد. اسرائیل، ایالات متحده و کشور‌های غربی به‌طور مستمر با استفاده از تحریم‌ها، تهدیدات نظامی و پروپاگاندای رسانه‌ای، به دنبال ایجاد فشار‌های بیش‌تر بر ایران هستند. در این شرایط، نادیده گرفتن تهدیدات به معنای کاهش آمادگی برای مقابله با آن‌ها و پذیرش ضعف است. ایران باید در برابر این فشار‌ها و تهدیدات، با برنامه‌ای هوشمندانه، تحلیلی و پیشگیرانه واکنش نشان دهد تا نه‌ تنها در بازی‌های امنیتی وارد نشود، بلکه خود آن بازی را طراحی کند.

یادداشت: فرهاد نظریان سامانی