بلوط کهگیلویه و بویراحمد؛ گنجینه ناب زاگرس+ تصاویر

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» زاگرس به‌عنوان یکی از نقاط استراتژیک و مهم کشور، اکوسیستم منحصربه‌فردی دارد که بالغ‌بر 10 میلیون نفر از جمعیت کشور در این زیست‌گاه طبیعی زندگی می‌کنند، جنگل‌های زاگرس با طول تقریبی یک هزار و 300 کیلومتر از جنوب آذربایجان غربی تا استان فارس امتداد دارند که مساحت کنونی آن پنج میلیون هکتار تخمین زده‌شده است هرچند بلوط از بارزترین گونه‌های درختی این جنگل‌ها به شمار می‌رود که از جنگل‌های استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، ایلام و کرمانشاه سالانه سه میلیون تن بلوط تولید می‌شود.

ظرفیت‌های جنگلی در کهگیلویه و بویراحمد

اما کهگیلویه و بویراحمد دارای ظرفیت‌های خدادادی فراوانی است و نمونه آن وجود 870 هزار هکتار عرصه جنگلی که متشکل از درختان ارزشمندی همچون بلوط است و محصولاتی از آن به دست می‌آید که علاوه بر ارگانیک بودن و تأثیرات دارویی و خوراکی، می‌توانند منبع درآمد خوبی برای مردم منطقه باشند.

بهره‌برداری از بلوط به‌صورت سنتی

بااین‌وجود نیز عرصه جنگلی در این استان هم مانند دیگر ظرفیت‌های موجود مورد غفلت قرارگرفته است و بهره‌برداری از محصولات جنگلی به‌ویژه بلوط همچنان به‌صورت سنتی انجام می‌شود که به گفته کارشناسان، بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی دراین‌بین منجر به نابودی این درختان که عمری بالغ‌بر هزار سال دارند، می‌شود.

80 درصد برداشت بلوط برای دام

ازاین‌رو برداشت این میوه پرخاصیت در کهگیلویه و بویراحمد از نیمه دوم آبان ماه آغاز و تا نیمه اول دی‌ماه به طول می‌انجامد. حدود 80 درصد جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد را درختان بلوط تشکیل می‌دهند که از هر درخت به‌طور متوسط سالانه 20 کیلوگرم بلوط برداشت می‌شود که برداشت آن غالباً توسط ساکنان بومی انجام و به‌اندازه مصرف سالانه است اما باید توجه کرد که 80 درصد بلوط برداشت‌شده جهت مصرف دام و بقیه جنبه خوراکی برای انسان را داراست.

 مهم‌ترین فواید درختان بلوط

بنابراین از مهم‌ترین فواید درختان بلوط می‌توان به حفظ حیات‌وحش منطقه، افزایش تنوع زیستی، جلوگیری از فرسایش خاک، تلطیف آب‌وهوا، حذف آلودگی‌های زیست‌محیطی، حفظ رطوبت خاک، تعلیف دام و هزاران فایده دیگر اشاره کرد که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به انسان منفعت می‌رساند.

 نقش بلوط در اقتصاد مردمان زاگرس نشین

با این تفاسیر از گذشته دور تاکنون بلوط نقش پررنگی در اقتصاد و امرار و معاش برخی مردمان زاگرس نشین داشته است، در کهگیلویه و بویراحمد هم از میوه بلوط نان محلی با عنوان «گلگ» تهیه‌کرده و با انواع غذاها به‌ویژه کله‌پاچه، آبگوشت، ماست و دوغ مصرف می‌شود و همچنین پوسته درونی بلوط که به «جَفت» معروف است به‌عنوان یک درمان دارویی و ضدعفونی‌کننده در دستگاه گوارش کاربرد دارد. البته این ماده در صنعت چرم‌سازی نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.

برداشت بلوط به‌صورت تجاری ممنوع است

به گفته متولیان امر در منابع طبیعی استان برداشت بلوط در قانون جنگل‌ها و مراتع به‌صورت گسترده و تجاری ممنوع است و با متخلفان هم برخورد خواهد شد و تنها اندکی برای مصارف روستاییان اجازه برداشت داده می‌شود. گرچه استفاده از میوه بلوط تنها در چند واحد نانوایی خلاصه می‌شود اما به گفته کارشناس بلوط می‌تواند در صنایع رنگ رزی و شیرینی سازی و پالایشگاه‌های نفت هم کاربرد داشته باشد بااین‌حال برداشت بلوط به‌صورت تجاری ممنوع است و اجازه تأسیس این‌گونه صنایع در استان داده نمی‌شود.

بی‌مهری به جنگل‌های بلوط در کهگیلویه و بویراحمد

علاوه بر ذکر این موضوعات نیز جنگل‌های بلوط در کهگیلویه و بویراحمد این سال‌ها به‌شدت مورد بی‌مهری قرارگرفته و بخش عمده‌ای از آن‌ها به خاطر تأمین منافع افراد سودجو به زغال یا اراضی کشاورزی تبدیل‌شده و یا از بین رفته‌اند، هرچند آتش‌سوزی‌های گاه و بی گاه، آفت‌زدگی درخت بلوط، از بین رفتن تنوع زیستی زاگرس، قاچاق گونه‌های در معرض خطر و آلودگی بی‌سابقه هوا به‌وسیله حضور ریز گردها تنها گوشه‌ای از آسیب‌های بسیار فراوانی که این گنجینه ناب زاگرس در چند سال اخیر به خود دیده است.

سرمایه ارزشمند در کهگیلویه و بویراحمد

بسیاری از کارشناسان معتقدند که بلوط با تمام ارزش و کاربردهایی که دارد امروز به‌عنوان یک سرمایه ارزشمند در کهگیلویه و بویراحمد مورد بهره‌برداری صنعتی قرار نگرفته و برخلاف برخی کشورهای اروپایی درآمدی از بلوط بر سر سفره روستاییان نیامده است. به گفته این کارشناسان بهره‌برداری‌های متنوعی در برخی کشورها از بلوط می‌شود که می‌توان به تولید انواع کیک و بیسکوییت از آرد میوه بلوط اشاره کرد.

درآمدزایی و اشتغال‌زایی برای جوانان استان

این در حالی است که در بسیاری از کشورها عمداً از بلوط به‌عنوان خوراک دامداری‌ها و مرغداری‌ها بهره می‌برند اگرچه این کار در کشورمان به‌صورت سنتی به‌عنوان خوراک دام کاربرد دارد، بنابراین با توجه به اینکه ذرت با هزینه‌های بسیار بالایی به‌عنوان خوراک مرغ و دام وارد کشورمان می‌شود بلوط می‌تواند جایگزین مناسبی برای این محصولات وارداتی باشد. البته ذکر این نکته هم حائز اهمیت است که بهره‌برداری صنعتی از بلوط بایستی به‌صورت اصولی، کنترل‌شده و تحت حفاظت و نظارت دستگاه‌های متولی باشد تا بتواند جای خود را به بهره‌برداری سنتی دهد و بتوان از این محصول نیز تولید ثروت کرد و به‌تبع درآمدزایی و اشتغال‌زایی را برای جوانان این استان به همراه داشته باشد.

همان‌طور که بیان شد میوه بلوط جنبه دارویی دارد و در درمان بسیاری از بیماری‌های گوارشی هم مؤثر است و متأسفانه این بخش از صادرات فرآورده‌های حاصل از درخت بلوط از جایگاه مناسبی در کشورمان برخوردار نیست. جدای از این موارد یکی از محصولات جذاب بلوط، شیرینی «عسلوک» است که در کهکیلویه و بویراحمد و با استفاده از عصاره میوه بلوط تهیه می‌شود و بر طبق آمارها در سنوات گذشته نزدیک به یک‌تن از این شیرینی به کشور کویت صادرشده است.

صادرات انواع فرآورده‌ها و محصولات درخت بلوط

بررسی‌ها حاکی از آن است که نگهداشت، کشت و گسترش جنگل‌های بلوط و به‌تبع آن صادرات انواع فرآورده‌ها و محصولات درخت بلوط، تاکنون در اولویت دولت‌ها نبوده است که امید می‌رود با الگوبرداری درست از کشورهای پیشرو در این زمینه و بومی‌سازی تکنیک‌ها، دولتمردان نیز به این عرصه ورود پیداکرده و موفق عمل نماید.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد در این خصوص هم گفت: خارج کردن بذر از چرخه اکوسیستم به‌عنوان عامل اصلی زادآوری و توسعه ژنتیک گیاه سبب نقصان و شکست زنجیره اکوسیستم می‌شود. در چرخه اکوسیستم بخش‌هایی از میوه یا همان بذر درخت سهم خاک، قسمتی برای حیات‌وحش و بخش مهمی نیز مربوط به زادآوری درخت است و حداکثر ۲۰ درصد بذر هر درخت جمع‌آوری شود.

سعید جاویدبخت افزود: بلوط بذری ۲ ساله است و وقتی برای برداشت با چوب به درخت ضربه زده می‌شود، شاخه‌های دارای بلوط یک‌ساله هم می‌ریزند که باید اجازه داد بذر برسد و تا حدودی بریزد. بر اساس تجربه جوامع محلی بهترین زمان جمع‌آوری میوه درختان جنگلی بلوط بعد از بارش‌های پاییزی است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی مردم و اینکه شهروندان ساکن استان همزیستی دیرینه‌ای با جنگل‌ها و به‌ویژه بلوط داشته‌اند، نمی‌توان آنان را به‌طورکلی از برداشت این محصولات منع کرد. با توجه به الزامات بیولوژیکی و اکوسیستمی ضرورت دارد بهره‌برداران به‌منظور حفاظت از طبیعت و بقای درختان جنگل کمترین برداشت را داشته باشند.

ظرفیت بهره‌برداری از محصولات جنگلی در استان

وی افزود: سطح قابل‌برداشت درختان جنگلی در این استان حدود ۲۸۰ هزار هکتار و بلوط با ۲۰۰ هزار هکتار بیشترین مساحت این عرصه‌ها را به خود اختصاص داده است. کهگیلویه و بویراحمد همچنین ۳۰ هزار هکتار درخت بنه، ۳۰ هزار هکتار کنار و ۲۰ هزار هکتار سایر گونه‌های جنگلی دارد.

جاویدبخت گفت: به‌منظور کاهش فشار برداشت از میوه درختان جنگلی در استان؛ تولید نهال از گونه‌های مورد برداشت و توزیع رایگان آنان برای کاشت در عرصه‌های شخصی، اجرای طرح‌های مشارکتی (از گونه‌های چندمنظوره اقتصادی مانند بادام اسکوپاریا) و همچنین توزیع رایگان نهال جهت زراعت چوب (ازجمله صنوبر) در دست اجراست.

بااین‌وجود کارشناسان منابع طبیعی کاشت بذر میوه‌های جنگلی را راهکار برای استفاده و درعین‌حال حفظ این‌گونه‌های ارزشمند مطرح می‌کنند این در حالی است که برداشت میوه جنگلی استان خرداد هرسال آغاز می‌شود و تا اواخر پاییز ادامه دارد که طبق گفته متولیان امر در منابع طبیعی برداشت بیشتر از سه کیلوگرم میوه جنگلی در کهگیلویه و بویراحمد تجاری محسوب می‌شود و خلاف قانون است.

بر این اساس نیز ظرفیت بهره‌برداری از محصولات جنگلی در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد اما نباید خودسرانه انجام شود و باید با برنامه‌ریزی در این زمینه اقدام شود. ایجاد واحدهای بهره‌برداری و فرآوری محصولات جنگلی به‌ویژه «بلوط» علاوه بر درآمدزایی و ایجاد ارزش‌افزوده منجر به ایجاد اشتغال که یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش روی استان است، خواهد شد لذا می‌طلبد مسئولان به این حوزه هم نگاه و توجه ویژه‌ای داشته باشند؛ بنابراین می‌توان نشان داد که چگونه به‌جای زغال سازی از درختان سر به فلک کشیده بلوط فرهنگ و اقتصاد مناطق دارای جنگل‌های بلوط را بسازیم.

انتهای خبر/