بحث بر سر سد ماندگان از بهمن ۱۴۰۲، با مکاتبه شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد آغاز شد؛ درخواستی برای مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی تأمین آب شرب اصفهان از روستای ماندگان، که بخشی از آن در محدوده حفاظت‌شده دنا قرار دارد. این درخواست، در حالی مطرح شد که مدیریت دنای شمالی – بیش از ۶۱ هزار هکتار – از سال ۱۳۹۶ به استان اصفهان واگذار شده بود؛ واگذاری‌ای که با اعتراضات گسترده مردمی و تجمعات مقابل اداره کل محیط‌زیست و استانداری کهگیلویه و بویراحمد همراه گردید. مخالفان، از جمله برخی از مسئولان حفاظت محیط‌زیست، تأکید دارند که احداث سد در این منطقه فاقد مجوز زیست‌محیطی است و مغایر با مصوبه شورای عالی محیط‌زیست است که بر حفظ یکپارچگی دنا اصرار دارد.

اشارات اخیر رئیس‌جمهور درباره سد ماندگان چه پیامی دارد؟

سد خرسان ۳ نیز، با مخزنی به حجم ۱.۳ میلیارد مترمکعب، بر مرز کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری بنا شده و قرار است ۱۷ روستای دهستان سادات محمودی را زیر آب ببرد، بیش از ۱۰ هزار نفر را آواره کند و هزاران هکتار جنگل بلوط و مرتع را نابود سازد. این سد، که فاقد ارزیابی زیست‌محیطی است، علاوه بر تبعات اجتماعی، گورستان تاریخی ۴۵۰۰ ساله عیلامی سادات محمودی – بزرگ‌ترین سایت باستانی زاگرس جنوبی – را تهدید می‌کند. دادگاه عمومی حقوقی یاسوج، در رأی بی‌سابقه‌ای، قرارداد ساخت آن را ابطال کرد، اما فشارهای سیاسی و اقتصادی، اجرای آن را همچنان ممکن می‌سازد.

اوج این وضعیت، در نشست ۱۹ آبان ۱۴۰۴ به ریاست دکتر مسعود پزشکیان رقم خورد؛ جایی که رئیس‌جمهور، با تأکید بر استفاده از ظرفیت نخبگان و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده‌های دقیق، دستور شتاب‌بخشی به احداث سدهای کوهرنگ ۳، خرسان ۳ و ماندگان را صادر کرد. این دستور، هرچند با هدف خروج از «وضعیت اضطرار آبی» در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری صادر شد، اما با بی‌توجهی به تبعات زیست‌محیطی و اجتماعی برای کهگیلویه و بویراحمد، موجی از نگرانی و خشم برانگیخت. به نظر می‌رسد که استاندار کهگیلویه و بویراحمد، علی‌رغم آگاهی از اعتراضات مردمی، در جلسه سکوت اختیار کرد – سکوت‌ای که فعالان زیست‌محیطی مانند رحمان وفانژاد را واداشت تا با زبان تند، از وی انتقاد کنند. نمایندگان مجلس و نخبگان استان نیز تاکنون واکنشی نشان نداده‌اند، و این سکوت، بستری برای انتقادات تندی را فراهم کرده است.

رئیس‌جمهور و سد ماندگان

سد ماندگان، بر رودخانه ماربر – سرشاخه کارون – بنا شده و بدون رعایت فاصله قانونی ۱۰۰ متری از مرز حفاظت‌شده، اکوسیستم دنا را به چالش می‌کشد.  برخی از کارشناسان و فعالان زیست‌محیطی کهگیلویه و بویراحمد هشدار می‌دهد: احداث این سد سبب تغییر اقلیم دنا، کاهش بارش از هزار و 200 به ۷۰۰ میلی‌متر، افزایش دما تا ۱۰ درجه و نابودی حیات وحش – از خرس قهوه‌ای تا کبک دری – می‌شود.

قطع ۱۰ هزار درخت بلوط، خشک‌شدن دریاچه‌های فصلی و ایجاد گردوغبار معلق، نه تنها معیشت دامداران و کشاورزان را نابود می‌کند، بلکه به خلیج فارس و جزایر مرجانی آن آسیب می‌رساند. معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز تأیید می‌کند:  «تاکنون هیچ مجوزی صادر نشده و عملیات اجرایی پیش از مجوز، غیرقانونی است.»

سد خرسان ۳ نیز، با زیرآب بردن 2 هزار و 400 هکتار جنگل زاگرس و ۲۶ اثر تاریخی، بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان خسارت به زراعت، دامداری و آبزی‌پروری وارد می‌کند. کاوش‌های نجات‌بخشی، گنجینه‌ای از آثار عیلامی را آشکار کرده، اما ادامه پروژه، این میراث را برای همیشه دفن می‌کند. آیا کهگیلویه و بویراحمدی‌ها باید منتظر تغییر اکوسیستم، خشکسالی تحمیلی و گرمای شدید باشند؟ مطالعات نشان می‌دهد این سدها، با تبخیر عظیم و اختلال در چرخه آب، نه تنها بالادست را خشک می‌کنند، بلکه پایین‌دست – از خوزستان تا خلیج فارس – را با ریزگرد و فرونشست تهدید می‌کنند.

دنا در محاصره؛ کابوس بتن بر جان طبیعت بکر زاگرس

این تبعات، نه تصادفی، بلکه نتیجه الگویی تکراری است: سدسازی بدون ارزیابی تجمعی اثرات، که سازمان حفاظت محیط‌زیست را به حاشیه رانده. ۵۲ فعال و ۳۰ تشکل زیست‌محیطی، در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور، ۱۷ پرسش کلیدی مطرح کرده‌اند – از اثرات بر خوزستان تا مطالعات میراثی – که بدون پاسخ مانده‌اند.

دستور پزشکیان، هرچند بر «کمترین تبعات زیست‌محیطی» تأکید دارد، اما بدون داده‌های دقیق و مشارکت مردم منطقه، به ابزاری برای شتاب‌زدگی تبدیل شده است.  چرا استاندار کهگیلویه و بویراحمد، علی‌رغم تجمعات مردمی، مخالفتی ثبت نکرد؟   چرا نمایندگان مجلس، که بر حفظ دنا اصرار داشتند، اکنون ساکت‌اند؟

احداث سد ماندگان؛ تیشه به ریشه ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا

این سکوت، نه تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند، بلکه به تضعیف حکمرانی محیط‌زیستی دامن می‌زند. تجمعات دانشجویی در یاسوج و طومارهای عشایر قشقایی، فریاد مطالبه‌گری است: «نه به سدسازی بدون مجوز!» این اعتراضات، یادآوری است که توسعه بدون عدالت اجتماعی، نه پایدار، بلکه ویرانگر است.

دستور رئیس‌جمهور پزشکیان، هرچند بر «کم‌ترین تبعات زیست‌محیطی» تأکید می‌ورزد، اما در غیاب داده‌های دقیق و مشارکت واقعی جوامع منطقه، به ابزاری برای شتاب‌زدگی تبدیل شده است.  

سد ماندگان؛ توسعه یا نابودی؟ پرسشی بر بالای کوه‌های دنا

- چرا استاندار کهگیلویه و بویراحمد، با آگاهی کامل از تجمعات مردمی، حتی یک کلمه مخالفت در آن نشست بر زبان نیاورد؟  

- چرا نمایندگان مجلس، که روزگاری بر حفظ یکپارچگی دنا پافشاری می‌کردند، اکنون در سکوتی معنادار فرو رفته‌اند؟  

بنا بر این گزارش رئیس‌جمهور در نشست بررسی چالش‌های آبی 4 استان مرکزی کشور، استفاده از ظرفیت نخبگان را از ارکان اصلی تصمیم‌سازی در مدیریت چالش آب دانست و بر ضرورت اتخاذ تصمیمات کارشناسی و مبتنی بر داده‌های دقیق، برای تأمین آب مورد نیاز مناطق درگیر این چالش، با کمترین تبعات زیست‌محیطی و اجتماعی برای سایر مناطق کشور تأکید کرد.

هزینه واقعی سد ماندگان؛ نابودی طبیعت بی‌نظیر دنا؟

جلسه بررسی راهکارهای رفع چالش‌های آبی با تمرکز بر 4 استان مرکزی کشور، دوشنبه 19 آبان 1404، به ریاست دکتر مسعود پزشکیان و با حضور وزرای نیرو، جهادکشاورزی، علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، اساتید و نخبگان دانشگاهی و استانداران استان‌های اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد برگزار شد.

 در ابتدای این جلسه، گزارش جامعی از نتایج مطالعات، تحقیقات و احصای راهکارهای عملیاتی کارگروه تخصصی تشکیل‌شده در دانشگاه تهران، با محوریت بررسی چالش آبی کشور، توسط رئیس این دانشگاه ارائه شد. این گزارش باهدف ارائه راهکارهای علمی و اجرایی برای رفع ناترازی‌های آبی در مناطق مختلف کشور تهیه شده و موردبررسی دقیق اعضای جلسه قرار گرفت.

 در ادامه، وزیر نیرو و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و استانداران اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، یزد و کهگیلویه و بویراحمد نیز ضمن تشریح مجموعه اقدامات دستگاه‌های متبوع خود در این زمینه، بر ضرورت مدیریت یکپارچه منابع آبی، افزایش بهره‌وری در مصرف، توسعه فناوری‌های نوین در حوزه تأمین و تولید آب و الزام دستگاه‌ها و بخش‌های مختلف کشور به رعایت مصوبات و سیاست‌های مصوب دولت در این زمینه تأکید کردند.

فریاد دنا؛ نگذارید سد ماندگان رویای طبیعت را به کابوس تبدیل کند

 رئیس‌جمهور در این نشست، استفاده از ظرفیت نخبگان و دانشگاهیان را از ارکان اصلی تصمیم‌سازی در مدیریت چالش آب دانست و بر ضرورت اتخاذ تصمیمات علمی، کارشناسی و مبتنی بر داده‌های دقیق، برای تأمین آب موردنیاز مناطق درگیر این چالش، با کمترین تبعات زیست‌محیطی و اجتماعی برای سایر مناطق کشور تأکید کرد.

 به دستور رئیس‌جمهور، فعالیت کارگروه تخصصی دانشگاه تهران به‌صورت مستمر ادامه می‌یابد و دانشگاه‌های مناطق 9 گانه حوضه‌های آبریز کشور نیز به این فرایند مطالعاتی و تحقیقاتی خواهند پیوست. مقرر شد هر منطقه، ضمن احصای چالش‌ها و ظرفیت‌های بومی، راهکارهای علمی خود را زیر نظر کارگروه مرکزی دانشگاه تهران نهایی و برای تصویب و اجرا به دولت ارائه کند.

همچنین دکتر پزشکیان دستور داد روند احداث و تکمیل سدهای کوهرنگ 3، خرسان 3 و ماندگان باهدف تأمین پایدار آب و خروج از وضعیت اضطرار آبی در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری، با شتاب بیشتری در دستور کار قرار گیرد. تأمین مالی این طرح‌ها نیز با بهره‌گیری از ظرفیت مسئولیت اجتماعی شرکت‌های بزرگ صنعتی مستقر در منطقه مرکزی کشور دنبال خواهد شد.

آخرین نفس‌های دنا در سایه سد ماندگان

 بر اساس تصمیمات اتخاذ شده، دستگاه‌های اجرایی مرتبط موظف شدند گزارش پیشرفت اقدامات و نتایج فعالیت‌های خود را به‌صورت مستمر به رئیس‌جمهور ارائه دهند.

 همچنین رسانه ملی و سایر رسانه‌های دیداری و شنیداری کشور مکلف شدند با اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویجی، در زمینه آگاه‌سازی عمومی و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی و کاهش مصرف آب نقش‌آفرینی مؤثرتری داشته باشند.

اکنون زمان آن رسیده که نخبگان، مردم و نمایندگان، از سکوت برخی به مطالبه‌گری جمعی گذر کنند – پیش از آن‌که رودهای خروشان زاگرس، به نجوای خاموش خشکی بدل شوند.

انتهای خبر/